بازیگرهایی که کارگردان‌ شدند

 گرایش به فیلم‌سازی بازیگران ایرانی به پیش از انقلاب برمی‌گردد. فردین با بازی در فیلم فارسی‌ها شهرت و محبوبیت بالایی میان مردم پیدا کرد و به تدریج در زمینه کارگردانی و تهیه‌کنندگی نیز شروع به فعالیت کرد. به غیر از او  بیک ایمان وردی، مرتضی عقیلی‌، پرویز صیاد‌، نصرت کریمی‌ و ناصرملک مطیعی از دیگر کسانی بودند که در آن زمان به عرصه کارگردانی وارد شدند و در بعد از انقلاب هم بین بسیاری از بازیگران دیده شد.

دلیل این کشش را می‌توان در شهرت ناپایدار دنیای بازیگری سراغ گرفت. ستاره‌ای که جایگاه خود را متزلزل می‌بیند و هر زمان ممکن است درخششش در دنیای بازیگری رو به افول بگذارد با ساخت فیلم و جای دادن نام خود در لیست کارگردان‌ها سعی بر حفظ این  شهرت می‌کند. البته چنین گرایشی را می‌توان میان ستارگان هالیوودی هم‌چون «جورج کلونی»، «بن استیلر»، «آنجلینا جولی»، «نیکلاس کیج» «سیلوستر استالونه» نیز سراغ گرفت.

سوپراستارهایی که آمار فروش و نظر منتقدان درباره اغلب فیلم‌هایشان نشان می‌دهد جلوی دوربین موفقیت‌تر از  پشت دوربین بوده‌اند.

حال در این گزارش با بازیگرانی در سینمای ایران آشنا می‌شویم که در کنار بازیگری سعی در ساخت فیلم داشتند که در این میان گروهی در قدم نخست عطای کارگردانی را به لقایش بخشیدند و گروهی دیگر بعد از ساخت فیلم اول چنان در وادی کارگردانی غرق شدند که بیشتر با این عنوان شناخته می‌شوند.

 محمدعلی فردین؛ اولین بار در سال 38 جلوی دوربین سیامک یاسمی برای بازی در فیلم “چشمه آب حیات” رفت و سه سال بعد در سال 41 اولین فیلم خود را کارگردانی کرد. فردین تا سال 48، یازده فیلم ساخت که در همه آن‌ها؛ خود به عنوان بازیگر نیز حضور داشت. میان این فیلم‌ها “سلطان قلب‌ها” که نگارش فیلم‌نامه‌اش را هم شخص فردین انجام داده بیشترین شهرت را دارد.

محمد متوسلانی؛ از دیگر بازیگر ـ کارگردان‌های پیش از انقلاب است که فعالیتش در سینما را در سال 37 با بازی در فیلم «طوفان در شهر ما» به کارگردانی ساموئل خاچیکیان آغاز کرد و آخرین بار که جلوی دوربین رفت؛ در فیلم «شب روباه» به کارگردانی همایون اسعدیان بود. متوسلانی در طول مدت فعالیت خود در 24 فیلم ایفای نقش کرد و 13 فیلم را کارگردانی کرد که در اکثر آن‌ها در مقام فیلمنامه‌نویس نیز حضور داشت.

ایرج قادری: فعالیت سینمایی‌‌اش را در سال 34 با بازی در فیلم «چهارراه حوادث» به کارگردانی ساموئل خاچیکیان شروع کرد. او پس از تجربه حضور در ده فیلم “داغ ننگ” را در سال 44 کارگردانی و تهیه‌کنندگی کرد. ‌قادری در طول فعالیت 57 ساله خود در سینما؛ 42 فیلم سینمایی را کارگردانی کرده و در 77 فیلم نیز ایفای نقش داشته است.

مهدی فخیم‌زاده؛ نیز فعالیت بازی‌اش را در سال 51 در فیلم «تپلی» ساخته رضا میرلوحی آغاز کرد. او سه سال بعد اولین فیلم خود را به نام «مجازات» کارگردانی کرد و تاکنون کارگردانی 17 فیلم سینمایی را در کارنامه خود ثبت کرده است.

فرامرز قریبیان؛ تحصیلات ناتمامی در رشته بازیگری مدرسه ویژوال آرت آمریکا دارد و اولین حضور سینمایی‌اش را در سال 47 با دستیاری و نقش کوتاهی در فیلم «بیگانه» مسعود کیمیایی تجربه کرد. او با فیلم گوزن‌ها بر سر زبان‌ها افتاد و پس از آن سعی کرد خود را در مقام کارگردان محک بزند. «جدال در تاسوکی» اولین فیلم قریبیان است که در سال 65 ساخته شد و از آن به عنوان فیلم قابل قبول یاد می‌شود. «قانون» در سال 74، « چشمهایش» در سال 78 و «گناهکاران» در سال 91 دیگر فیلم‌های هستند که قریبیان در این سال‌ها کارگردانی کرد. «چشمهایش» که نگاهی به داستان داش آکل صادق هدایت دارد  به عنوان بهترین فیلم او شناخته می‌شود. قریبیان هنوز هم بیشتر به عنوان بازیگر شناخته می‌شود.

سیامک اطلسی؛ فعالیت سینمایی‌اش را با بازی در فیلم «مردان خشن» به کارگردانی صابر رهبر آغاز کرد. او پس از بازی در 13 فیلم دست به دوربین شد تا «مشت» را کارگردانی کند و «سفر پرماجرا» و «راز شب بارانی» دیگر فیلم‌های اطلسی در مقام کاگردان است. نزدیک به 15 سال است که او در مقام کارگردان دیده نشده و به‌جای آن بازی در فیلم‌های سینمایی و تلویزیونی را دنبال کرده است. حضور در 40 فیلم سینمایی، شش سریال تلویزیونی و ساخت 3 فیلم کارنامه  اطلسی در طول 45 سال فعالیت هنری‌اش بوده است.

داریوش ارجمند:که بیشتر در نقش بازیگری تمام قد شناخته می‌شود اولین قدمش به وادی هنر در مقام کارگردان بود. او که تا به امروز در نزدیک به 40 فیلم نقش‌آفرینی کرده اولین و آخرین فیلم بلند سینمایی خود را در سال 52 به نام «گفت به زیر سلطه من آیید» ساخت و دیگر پشت دوربین قرار نگرفت و تمام استعدادش را خرج بازیگری کرد.

فتحعلی اویسی: که فارغ‌التحصیل کارگردانی و بازیگری سینما از دانشگاه ایالتی تگزاس آمریکا است؛ فعالیت سینمایی‌اش را در سال 57 با بازی در فیلم «قدغن» به کارگردانی علی‌رضا داوودنژاد آغاز کرد و اولین فیلم خود را به نام «مادر » در سال 63 ساخت. او در عمر 40 ساله فعالیتش در سینما نزدیک به 40 فیلم سینمایی را بازی کرده و 4 فیلم «مادر»، «باو»، «مریم‌ومیتیل» و «سربلند» را نیز کارگردانی کرده. این فیلم‌ها غیر از «مریم‌ومیتیل» هیچکدام نتوانستند موفقیتی به دست بیاورند.

از مجید مجیدی: دیگر کسی به عنوان بازیگر یاد نمی‌کند در صورتی که او هم کارگردانی‌ست که کار خود را با نقش‌آفرینی در فیلم «توجیه» به کارگردانی منوچهر حقانی‌پرست در سال 60  آغاز کرد و بعد از بازی در 9 فیلم به سمت کارگردانی گرایش پیدا کرد و اولین فیلم بلند سینمایی خود را به نام «بدوک» در سال 70 ساخت که البته در کارنامه او پیش از این ساخت چند فیلم مستند و کوتاه دیده می‌شود. کارگردان فیلم «حضرت محمد» پس از دهه 60 و ورود به وادی کارگردانی دیگر سودای بازیگری در سر نپروراند و بیشتر خود را مشغول فیلمسازی کرد.

ایرج طهماسب: که بیشتر از بازیگر یا کارگردانی؛ به عنوان مجری برنامه‌های کلاه قرمزی بین مردم شناخته می‌شود؛ فعالیت هنری‌اش را با بازی در فیلم «آن سوی مه» به کارگردانی منوچهر عسگری‌نسب آغاز کرد و کارگردانی را نیز با فیلم «کلاه‌قرمزی و پسرخاله» در سال 73 تجربه کرد. او به طور کل در 17 فیلم سینمایی ایفای نقش کرده و در شش فیلمی که ساخته نیز به عنوان بازیگر حضور داشته است.

 زوج او؛ حمید جبلی: در مقام کارگردان کم‌تر دستی بر آتش داشته و تجربه‌اش در این حوزه در دو فیلم «خواب سفید» و «پسر مریم» خلاصه می‌شود. جبلی غیر از بازی در 30 فیلم سینمایی و حضورهای تلویزیونی‌اش در صداپیشگی برنامه‌های کلاه‌قرمزی و شهر موش‌ها نیز حضور پررنگی داشته است.

مسعود کرامتی: را نیز باید به عنوان یکی دیگر از بازیگرـ کارگردان‌ها معرفی کرد. او با دستیاری کارگردانی رسول ملاقلی‌پور برای  فیلم «افق» وارد عرصه سینما شد و پس از آن در سال 68؛ «پاتال و آرزوهای کوچک» را کارگردانی کرد. او در ساخت فیلم‌هایش بیشتر به ژانر کودک و نوجوان گرایش دارد و در این سال‌ها 7 فیلم در این ژانر را کارگردانی کرده و در حدود 10 فیلم نیز به ایفای نقش پرداخته است.

مجید مظفری؛ بازیگری را در سال 52  با «شهر قصه» ساخته منوچهر انور آغاز کرد. او تاکنون در 42 فیلم سینمایی حضور داشته و بعد از فیلم «زیگراگ» ساخته مجید توکلی در سال 88 حضوری در سینما نداشته. « قلب‌های ناآرام» تنها تجربه مظفری در مقام کارگردانی‌ست که در سال 81 آن را ساخت.

غیر از بازیگران نسل قدیم؛ موج فیلم‌سازی و کارگردانی در بازیگران نسل جدیدتر هم ادامه پیدا کرد. در میان آن‌ها نیکی کریمی و رامبد جوان با ساخت 4 و 3 فیلم پیگیرتر از بقیه بودند.

کریمی: در سال 68 با فیلم «عروس» ساخته بهروز افخمی به چهره شناخته شده‌ای در سینما تبدیل شد و تاکنون در 54 فیلم بازی کرده است. او؛ اولین فیلم بلند سینمایی خود را به نام «یک شب» در سال 83 ساخت و در طی این 11 سال؛ 4 فیلم را کارگردانی کرده که آخرین اثر او به نام «شیفت شب» در سی‌وسومین جشنواره فیلم فجر نمایش داده شد. اما هیچ‌کدام از فیلم های کریمی را نمی‌توان در گیشه فیلم‌های موفقی دانست. البته آخرین ساخته او نسبت به فیلم‌های پیشینش از ساختاری قوی‌تر برخوردار است و گویا خامی او در کارگردانی رو به پختگی رفته است.

رضا عطاران؛ دیگر کمدینی که این روزها بیشتر نامش گارانتی موفقیت فروش فیلم است؛ با برنامه‌هایی مثل “ساعت خوش”، “سیب خنده”، “مجید دلبندم” وارد دنیای تصویر شد و در ادامه کار به سمت سینما کشید. عطاران با ساخت سریال‌های تلویزیونی مثل «متهم گریخت» و «خانه به دوش» شروع به کارگردانی کرد و در ادامه این مسیر؛ فیلم‌های سینمایی «خوابم می‌آد» و «ردکارپت» را ساخت. فیلم‌هایی که توانستند فروش میلیاردی داشته و از حیث گیشه موفق باشند.

علی مصفا: بازیگری را در سال 71 آغاز کرد و غیر از 18 فیلمی که بازی کرده؛ دو فیلم «سیمای زنی در دور دست» و «پله آخر» را نیزکارگردانی کرده است. او امسال فیلم «در دنیای تو ساعت چند است؟» را نیز تهیه‌کنندگی کرد.

هومن سیدی: در سال 83 با فیلم «یک تکه نان» وارد دنیای بازیگری شد و اولین فیلم خود را در سال 89 با نام “آفریقا” ساخت. او تاکنون سه فیلم ساخته که یکی از آن‌هابه نام «اعترافات ذهن خطرناک من» هم اکنون در سینماهای گروه هنروتجربه در حال نمایش است و سیدی در حال ساخت فیلم چهارم خود است. فیلم‌های سیدی از حیث گیشه توفیق چندانی نداشتند اما او در آثارش ببشتر سعی کرده فیلم‌هایی با ساختار نو بسازد.

حامد کلاهداری: که در سن نوجوانی وارد عرصه تصویر شد؛ کارگردانی را هم در سنین جوانی تجربه کرد. او اولین فیلم خود را در سال 88 به نام «شکلات داغ» ساخت. فیلم «پایان نامه»، «شاباش» و فیلم اکران نشده « فرار از کمپ» که در ژانر کمدی‌ست از دیگر فیلم‌هایی هستند که کلاهداری فیلمبرداری کرده است.  

شاهد احمدلو: هم باید جزء کارگردان ـ بازیگرها بدانیم. «چند می‌گیری گریه کنی؟ » و «اگه می‌تونی منو بگیر» دو تجربه او در عرصه سینماست.

شهاب حسینی: در ابتدا با اجرای برنامه “اکسیژن” محبوبیتی به‌دست آورد و سپس ورود خود به وادی بازیگری را با نقشی در سریال “پس از باران” آغاز کرد و در ادامه نیز نقش‌هایی در سینما پذیرفت. او در سال 92 اولین فیلم بلند سینمایی خود به نام “ساکن طبقه وسط” را کارگردانی‌ کرد. حسینی در «ساکن طبقه وسط» علاوه بر کارگردانی، در 38 نقش بازی ‌کرد که به نوعی یک رکورد به حساب می‌آید. او به‌رغم موفقیت‌هایش در دیگر رشته‌های هنری با ساخت این فیلم نتوانست موفقیتی داشته باشد. نه تنها نتوانست نظر منتقدان را جلب کند بلکه در گیشه هم فروش چندانی نداشت.

پیمان معادی: نیز از دیگر بازیگرانی‌ست که تاکنون ساخت یک فیلم بلند سینمایی را در کارنامه خود دارد. او در سال 89 فیلم «برف روی کاج‌ها» را کارگردانی کرد و خود را به عنوان کارگردان معرفی کرد.

محسن تنابنده: که فارغ‌التحصیل بازیگری‌ست و نقش‌های متفاوت تلویزیونی و سینمایی خوش درخشیده و بیشتر در نقش “نقی” سریال پایتخت در بین مردم شناخته می‌شود؛ فیلم “گینس” را کارگردانی کرده و این فیلم که در حال حاضر روی پرده سینماهاست؛ گیشه خوبی دارد.

 حمید فرخ‌نژاد: در سال ۱۳۶۹ با بازی در فیلم در «کوچه‌های عشق» ساخته خسرو سینایی بازیگری را در سینما آغاز کرد. و اولین فیلم خود را 10 سال بعد به نام “سفر سرخ” ساخت.

بهروز شعیبی: که با فیلم «آژانس شیشه‌ای» حاتمی‌کیا به سینما معرفی شد در این سال‌ها به عنوان دستیار کارگردان، برنامه‌ریز، بازیگر و کارگردان به فعالیت‌های خود در این عرصه ادامه داده است. تجربه‌های کارگردانی او به حدود 5 فیلم می‌رسد معروف‌ترین فیلم بلند سینمایی او «دهلیز» در سال 91 و سریال «پرده‌نشین» درسال گذشته است.

سعید آقاخانی: سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول مرد را از سی‌وسومین جشنواره فیلم فجربرای بازی در فیلم «خداحافظی طولانی» دریافت کرد. او پیش از این بیشتر در نقش‌های کمدی و کارگردانی سریال‌های تلویزیونی دیده شده بود. اما سال گذشته به‌طور کل تغییر رویه داد و نه تنها در یک نقش جدی او را دیدیم بلکه «لامپ 100» به کارگردانی او فیلمی در ژانر اجتماعی بود که در سینماهای کشور اکران شد.

مهدی پاکدل: بازیگری در سینما را با نقش کوتاهی در فیلم “آبی” ساخته حمید لبخنده شروع کرد. “فردا” نخستین فیلم بلند مهدی پاکدل و ایمان افشاریان است. این فیلم سال گذشته در سی و دومین جشنواره فیلم فجر در بخش نگاه نو نمایش داده شد.

سهیلا گلستانی: اولین تجربه بازیگری‌اش به فیلم «نصف مال من، نصف مال تو» برمی‌گردد و پس از آن چهره او در فیلم‌های متفاوتی مثل «امروز»، «مهمان داریم»، «چهل سالگی»، «شب بیرون» دیده شد. او در سی‌وسومین جشنواره فیلم فجر غیر از بازی در فیلم «بوفالو»؛ با  فیلم «دو» در مقام کارگردان حضور داشت. فیلمی که با تهیه‌کنندگی پرستویی ساخته شد و در بخش “نگاه نو” جشنواره شرکت داده شد.

سام قریبیان: که برای اولین بار در سال ۱۳۶۴ مقابل دوربین فیلم سینمایی «گردباد» به کارگردانی کامران قدکچیان رفت اولین فیلم سینمایی خود را به نام «360» در سال 93 کارگردانی کرد که هنوز به اکران عمومی درنیامده است.

پولاد کیمیایی: پسر مسعود کیمیایی نیز به تازگی ساخت فیلمی با نام «معکوس» را به تهیه‌کنندگی پدرش آغاز کرده است.