جشن علم واچینی

یکی از مراسم جشن درو آیین علم واچینی است. علمها چوبهایی از جنس درختان مقدّس و سبزی چون شمشاد بوده و نشانۀ سوگ یک خانواده و فامیل در غم از دست دادن جوانان و گاه عزیزان خود می باشند.

در این روز پارچه های سیاه اندوه را که به آنها لباس می گویند از دور علمها باز می کنند. یکی دیگر از نشانه های برکت جویی در این جشن آیینی، مالیدن گیاهان سبز به علم و دادن آن به گاو و گوسفند است تا دامها دچار بیماری و مرگ نشوند.

مراسم علم‌بندی و علم‌واچینی که از رسم‌های بسیار کهن و رایج در گیلان است به سه صورت سنتی، نیمه‌سنتی و مذهبی رایج است. علم‌بندی سنتی امروزه تنها در نقاط مرتفع کوهستان‌های گیلان صورت می‌گیرد که نشان از یادگارهای گذشته تاریخ گیلان دارد و علم‌بندی نیمه‌سنتی در حقیقت همان مراسم سنتی است که با معتقدات دینی و اسلامی در هم آمیخته و در تعدادی از بقاع گیلان در مناطق کوهستانی و جنگلی رایج است.

علم‌بندی مذهبی که در بیشتر بقاع انجام می‌شود رنگ و بوی کاملا اسلامی دارد و علم‌بندها سعی می‌کنند از برخی سنن غیر رایج پرهیز کرده و آن را در کمال سادگی و بی پیرایگی انجام دهند. علم یا جریده یکی از وسایل نمادین به کار رفته در آئین سوگواری در میان شیعیان است و این وسیله معمولا چوبی بلند به ارتفاع پنج تا شش متر دارد که راس آن را به پنجه فلزی از جنس برنج و پارچه های مشکی و سبز به نشانه مظلومیت و محبوبیت امامان معصوم (ع)، قرمز به علامت سرخی خون و شهادت آن بزرگواران و سفید که بیانگر سیمای نورانی آنان بوده استفاده می‌شود.

نگاره‌های علم را اغلب تصاویری از طاووس، کبوتر، چهارگلدان و طوطی در دو طرف تشکیل داده و علم‌ها در گذشته اغلب یک تیغ بودند که به مرور زمان به علم‌های سه تیغ،‌ پنج تیغ، هفت تیغ تا 21 تیغ مبدل شده‌اند. در استان گیلان بیش از 900 بقعه متبرکه وجود دارد که در میان مردم عنوان پایگاهی برای نشر فرهنگ دینی و مذهبی است.

مراسم علم واچینی گیلان به عنوان نخستین اثر میراث معنوی، سال 89 با شماره 106 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید این مراسم یکی از آئین‌های سنتی گیلان در شهرستان‌های رودبار، لاهیجان، رودسر، املش و سیاهکل است. آئین علم واچینی کوه‌نشینان در روزهای جمعه تابستان پس از برداشت محصول همراه با سرور و شادمانی برگزار می‌شد، جشن و سرور در واقع یک نوع شکرگذاری از نعمات خدادادی است و بدین وسیله ضمن اجرای مراسم شادمانی از عنایات خداوندی تشکر می‌کنند.

علم واچینی کوه‌نشینان شرق گیلان یادآور جشن خرمن زرتشتی و یا یکی از جشن های باستانی ایران است که بعد از اسلام رنگ مذهبی به خود گرفته است. علم واچینی امروز به دو شکل جشن و عزا برپا می‌شود که این آئین عزایش در سوگ امام‌حسین (ع) و دیگر صورت آن نوعی آئین شکرگذاری است، در شکل نخست آن که در ایام محرم انجام می‌شود با سینه‌زنی و نوحه‌خوانی و ادای نذورات انجام می‌شود و در صورت شادی آن پسران و دختران بهترین و زیباترین لباس‌های خویش را به تن می‌کنند و زنان اشیای قیمتی و لباس‌های سراسر رنگ محلی خود را می‌پوشند و بر راهورترین اسب و قاطر آراسته به زین و یراق سوار می‌شوند.

آنان که اسب و قاطر ندارند به شکل گروهی همراه با خواندن ترانه‌های محلی، کف‌زدن و هلهله رهسپار شرکت در مراسم کشتی محلی می‌شوند. امید است که با حفظ میراث ملموس و غیر ملموس این سرزمین هم فرهنگ غنی این مرز و بوم حفظ شود و هم صنعت گردشگری توسعه یابد.

منبع:irandeserts.com