مواردى که انسان مىتواند معامله را به هم بزند-رساله امام خمینی
با مجله اینترنتی گلثمین در یک مطلب تازه از احکام،اعمال و دانستنیهای مذهبی همراه باشید :
خیار فسخ-احکام رساله امام خمینی
مواردى که انسان مىتواند معامله را به هم بزند
2124 حق به هم زدن معامله را خیار مىگویند و خریدار و فروشنده در یازده صورت مىتوانند معامله را به هم بزنند:
اول: آنکه از مجلس معامله متفرق نشده باشند، و این خیار را خیار مجلس مىگویند.
دوم: آنکه مغبون شده باشند خیار غبن.
سوم: در معامله قرارداد کنند که تا مدت معینى هر دو یا یکى از آنان بتوانند معامله را به هم بزنند خیار شرط.
چهارم: فروشنده یا خریدار مال خود را بهتر از آنچه هست نشان دهد و طورى کند که قیمت مال در نظر مردم زیاد شودخیار تدلیس.
پنجم: فروشنده یا خریدار شرط کند که کارى انجام دهد یا شرط کند مالى را که مىدهد طور مخصوصى باشد و به آن شرط عمل نکند، که در این صورت دیگرى مىتواند معامله را به هم بزند خیار تخلف شرط.
ششم: در جنس یا عوض آن عیبى باشد خیار عیب.
هفتم: معلوم شود مقدارى از جنسى را که فروخته اند مال دیگرى است که اگر صاحب آن به معامله راضى نشود خریدار مىتواند معامله را به هم بزند یا پول آن مقدار را از فروشنده بگیرد، و نیز اگر معلوم شود مقدارى از چیزى را که خریدار عوض قرار داده، مال دیگرى است و صاحب آن راضى نشود، فروشنده مىتواند معامله را به هم بزند یا عوض آن مقدار را از خریدار بگیرد خیار شرکت.
هشتم: فروشنده خصوصیات جنس معینى را که مشترى ندیده به او بگوید، بعد معلوم شود طورى که گفته، نبوده است، که در این صورت مشترى مىتواند معامله را به هم بزند، و نیز اگر مشترى خصوصیات عوض معینى را که مىدهد بگوید، بعد معلوم شود طورى که گفته، نبوده است، فروشنده مىتواند معامله را به هم بزند خیار رؤیت.
نهم: مشترى پول جنسى را که نقدا خریده تا سه روز ندهد و فروشنده هم جنس را تحویل ندهد، که اگر مشترى شرط نکرده باشد که دادن پول را تاخیر بیندازد و شرط تاخیر جنس هم نشده باشد، فروشنده مىتواند معامله را به هم بزند. ولى اگر جنسى را که خریده مثل بعضى از میوه ها باشد که اگر یک روز بماند ضایع مىشود، چنانچه تا شب پول آن را ندهد و شرط نکرده باشد که دادن پول را تاخیر بیندازد و شرط تاخیر جنس هم نشده باشد، فروشنده مىتواند معامله را به هم بزند خیار تاخیر.
دهم: حیوانى را خریده باشد که خریدار تا سه روز مىتواند معامله را بههم بزند خیار حیوان.
یازدهم: فروشند نتواند جنسى را که فروخته تحویل دهد، مثلا اسبى را که فروخته فرار نماید، که در این صورت مشترى مىتواند معامله را به هم بزند خیار تعذر تسلم.
و احکام اینها در مسایل آینده گفته خواهد شد.
2125 اگر خریدار قیمت جنس را نداند یا در موقع معامله غلفت کند و جنس را گرانتر از قیمت معمولى آن بخرد، چنانچه بقدرى گران خریده که مردم او را مغبون مىدانند و به کمى و زیادى آن اهمیت مىدهند مىتواند معامله را به هم بزند، و نیز اگر فروشنده قیمت جنس را نداند یا موقع معامله غلفت کند و جنس را ارزانتر از قیمت آن بفروشد، در صورتى که مردم به مقدارى که ارزان فروخته اهمیت بدهند و او را مغبون بدانند، مىتواند معامله را به هم بزند.
2126 در معامله بیع شرط، که مثلا خانه هزار تومانى را به دویست تومان مىفروشند و قرار مىگذارند که اگر فروشنده سر مدت پول را بدهد بتواند معامله را به هم بزند، در صورتى که خریدار و فروشنده قصد خرید و فروش داشته باشند،معامله صحیح است.
2127 در معامله بیع شرط، اگرچه فروشنده اطمینان داشته باشد که هرگاه سر مدت پول را ندهد خریدار ملک را به او مىدهد معامله صحیح است، ولى اگر سر مدت پول را ندهد حق ندارد ملک را از خریدار مطالبه کند، و اگر خریدار بمیرد نمىتواند ملک را از ورثه او مطالبه نماید.
2128 اگر چاى اعلا را با چاى پست مخلوط کند و به اسم چاى اعلا بفروشد، مشترى مىتواند معامله را به هم بزند.
2129 اگر خریدار بفهمد مالى را که گرفته عیبى دارد، مثلا حیوانى را بخرد و بفهمد که یک چشم آن کور است، چنانچه آن عیب پیش از معامله در مال بوده و او نمىدانسته، مىتواند معامله را به هم بزند یا فرق قیمت سالم و معیوب آن را معین کند و به نسبت تفاوت قیمت سالم و معیوب از پولى که به فروشنده داده پس بگیرد، مثلا مالى را که به چهار تومان خریده اگر بفهمد معیوب است، در صورتى که قیمت سالم آن هشت تومان و قیمت معیوب آن شش تومان باشد چون فرق قیمت سالم و معیوب یک چهارم مىباشد مىتواند یک چهارم پولى را که داده یعنى یک تومان از فروشنده بگیرد.
2130 اگر فروشنده بفهمد در عوضى که گرفته عیبى هست، چنانچه آن عیب پیش از معامله در عوض بوده و او نمىدانسته، مىتواند معامله را به هم بزند یا تفاوت قیمتسالم و معیوب را به دستورى که در مساله پیش گفته شد بگیرد.
2131 اگر بعد از معامله و پیش از تحویل گرفتن مال عیبى در آن پیدا شود خریدار مىتواند معامله را به هم بزند، و نیز اگر در عوض مال، بعد از معامله و پیش از تحویل گرفتن عیبى پیدا شود فروشنده مىتواند معامله را به هم بزند، ولى اگر بخواهند تفاوت قیمت بگیرند اشکال دارد.
مواردى که انسان مىتواند معامله را به هم بزند
2132 اگر بعد از معامله عیب مال را بفهمد و فورا معامله را به هم نزند دیگر حق به هم زدن معامله را ندارد.
2133 هرگاه بعد از خریدن جنس عیب آن را بفهمد، اگرچه فروشنده حاضر نباشد،مىتواند معامله را به هم بزند.
2134 در چهار صورت اگر خریدار بفهمد مال عیبى دارد نمىتواند معامله را به هم بزند یا تفاوت قیمت بگیرد:
اول: آنکه موقع خریدن عیب مال را بداند.
دوم: به عیب مال راضى شود.
سوم: در وقت معامله بگوید اگر مال عیبى داشته باشد پس نمىدهم و تفاوت قیمت هم نمىگیرم.
چهارم: فروشنده در وقت معامله بگوید این مال را با هر عیبى که دارد مىفروشم، ولى اگر عیبى را معین کند و بگوید مال را با این عیب مىفروشم و معلوم شود عیب دیگرى هم دارد، خریدار مىتواند براى عیبى که فروشنده معین نکرده مال را پس دهد یا تفاوت بگیرد.
2135 در سه صورت اگر خریدار بفهمد مال عیبى دارد نمىتواند معامله را بههم بزند، ولى مىتواند تفاوت قیمت بگیرد:
اول: آنکه بعد از معامله تغییرى در مال بدهد که مردم بگویند بطورى که خریدارى و تحویل داده شده باقى نمانده است.
دوم: بعد از معامله بفهمد مال عیب دارد و فقط حق برگرداندن آن را ساقط کند.
سوم: بعد از تحویل گرفتن مال عیب دیگرى در آن پیدا کند، ولى اگر حیوان معیوبى را بخرد و پیش از گذشتن سه روز عیب دیگرى پیدا کند، اگر چه آن را تحویل گرفته باشد باز هم مىتواند آن را پس دهد، و نیز اگر فقط خریدار تا مدتى حق به هم زدن معامله را داشته باشد و در آن مدت مال عیب دیگرى پیدا کند، اگرچه آن را تحویل گرفته باشد مىتواند معامله را به هم بزند.
2136 اگر انسان مالى داشته باشد که خودش آن را ندیده و دیگرى خصوصیات آن را براى او گفته باشد، چنانچه او همان خصوصیات را به مشترى بگوید و آن را بفروشد و بعد از فروش بفهمد که بهتر از آن بوده، مىتواند معامله را به هم بزند.
مسائل متفرقه
2137 اگر فروشنده قیمت خرید جنس را به مشترى بگوید باید تمام چیزهایى را که به واسطه آنها قیمت مال کم یا زیاد مىشود بگوید، اگرچه به همان قیمت یا به کمتر از آن بفروشد، مثلا باید بگوید که نقد خریده است یا نسیه.
2138 اگر انسان جنسى را به کسى بدهد و قیمت آن را معین کند و بگوید این جنس را به این قیمت بفروش و هر چه زیادتر فروختى مال خودت باشد، هر چه زیادتر از آن قیمت بفروشد مال دلال است. و نیز اگر بگوید این جنس را بهاین قیمت به تو فروختم، و او بگوید قبول کردم، یا به قصد فروختن جنس را به او بدهد و او هم به قصد خریدن بگیرد، هر چه زیادتر از آن قیمت بفروشد مال خود اوست.
2139 اگر قصاب گوشت نر بفروشد و به جاى آن گوشت ماده بدهد معصیت کرده است. پس اگر آن گوشت را معین کرده و گفته این گوشت نر را مىفروشم،مشترى مىتواند معامله را به هم بزند. و اگر آن را معین نکرده، در صورتى که مشترى به گوشتى که گرفته راضى نشود، قصاب باید گوشت نر به او بدهد.
2140 اگر مشترى به بزاز بگوید پارچه اى مىخواهم که رنگ آن نرود، و بزاز پارچه اى به او بفروشد که رنگ آن برود، مشترى مىتواند معامله را به هم بزند.
2141 قسم خوردن در معامله اگر راست باشد مکروه است، و اگر دروغ باشد حرام است.
