آثار معنوی و روانی فعالیت ورزشی

ماهنامه دنیای سلامت – دکتر امید صالحیان، فیزیولوژیست ورزشی: همانطوری که با ورزش قوت جسمانی خودتان را تقویت می کنید، قوای روحانی تان را هم تهیه و تقویت کنید. همانطوری که کوشش می کنید جسمتان قوی باشد، کوشش کنید که روحتان هم قوی باشد»

لمُؤمنُ القَویّ خَیرٌ و اَحَبَّ الی الله مِنَ المُؤمِنِ الضّعیفِ؛ مومنی که قوی و نیرومند باشد از مومن ضعیف، بهتر و دوست داشتنی تر است.

یا رَبِّ قَوِّ عَلی خِدمَتِکَ جَوارِحی وَ اشدُد عَلَی العَزیمَهِ جَوانِحِی؛ ای پروردگارم اعضا و جوارحم را در راه خدمتت قوی و نیرومند گردان و کمرم را در راه اطاعت و واجبات خود محکم ببند.»

فعالیت ورزشی علاوه بر آثار زیاد و مفیدی که بر سلامت جسمانی دارد به مراتب آثار بیشتری بر سلامت روانی افراد نیز دارد زیرا همانطور که می دانید هرگونه آشفتگی روحی و روانی سلامت جسمانی ما را نیز تحت تاثیر قرار می دهد.

ورزش در درمان بیماری هایی نظیر افسردگی و آلزایمر، حافظه، اختلالات روحی و بالا بردن اعتماد به نفس و… نیز تاثیر می گذارد. در مقاله حاضر نگاهی گذرا به این تاثیرات نهفته ورزش می اندازیم. بیماری اعصاب و روانی در عصر حاضر جزء مهمترین و شایع ترین بیماری هاست. در سرتاسر جهان بسیاری از مردم از اعصاب متشنج و درهم ریخته و سردردهای مزمن شکایت می کنند. مدیر یکی از کلینیک های درمانی معروف آمریکا (آقای مایو) اعلام می کند، بیش از نیمی از تختخواب های بیمارستان ها را کسانی اشغال کرده اند که گرفتار ناراحتی عصبی هستند.

بیماری آنان از خرابی اعصابشان نیست؛ بلکه از هیجانات درونی، محرومیت، تشویش، نگرانی، ترس،عدم موفقیت، یاس و ناامیدی سرچشمه می گیرد. از نظر سازمان بهداشت جهانی، «تندرستی» صرفا نداشتن بیماری و ضعف نیست؛ بلکه منظور از آن سلامتی کامل جسمی، ذهنی، اجتماعی و روحی است. دانشمندان معتقدند سلامت جسمی فرد با عوامل روانی و محیط اجتماعی وی در ارتباط است. تن و روان با یکدیگر در تعاملند و هر دو در سلامت و بیماری دخالت دارند. ورزش، به ویژه در سنین کودکی و نوجوانی مفرّ سالمی برای آزادکردن انرژی انبارشده آنها است و این خود بسیار لذت بخش و آرامش دهنده است.

ورزش شروع ناتوانی ناشی از سالخوردگی و بیماری مزمن را به تاخیر انداخته و باعث افزایش امید به زندگی فعال و نیز امید به خود زندگی می شود. و بالاخره، ورزش داروی اعصاب به هم ریخته و شادی آور است، و روان شناسان اذعان دارند که ورزش در تسکین حالات روحی منفی، نسبت به روان درمانی بهتر عمل می کند.

تاثیر ورزش در اجتماعی شدنیکی از آثار ابتدایی فعالیت ورزشی خارج شدن از حالت انزوا و اجتماعی شدن است. یعنی فعالیت ورزشی سبب ایجاد ارتباط قوی بین همسالان شده و به یادگیری نگرش ها، ارزش ها، مهارت ها و گرایش هایی کلی مانند جوانمردی و  انضباط می پردازد. تصور بر آن است که درس هایی از شرکت کردن در ورزش می آموزد که در موفقیت وی در سایر امور زندگی تاثیر می گذارد.

روند اجتماعی شدن کودکان با فعالیت های اولیه ورزشی آنان آغاز می شود و موجبات رشد و تکامل حرکتی در دوره کودکی و مشارکت ورزشی آنان در سال های بعد را فراهم می کند و مهارت های ارتباط و تصمیم گیری را با شرکت در ورزش کسب می کنند.

تاثیر ورزش در شخصیت

تقریبا همه کسانی که ورزش می کنند، اظهار می دارند که بعد از انجام حرکات ورزشی شاداب شده و حس خوب و مطبوعی به آنان دست می دهد؛ روحیه آنها بهتر شده و اعتماد به نفس بیشتر پیدا می کنند و این حس موجب افزایش کارآیی و توانایی آنها می گردد.

مطالعات نشان می دهد که ورزشکاران و قهرمانان، باشهامت و فداکار می باشند و بر اراده خود تسلط دارند. فعالیت حرکتی عموما فرصت پر بازی برای خودشکوفایی کودک را فراهم می آورند. کودک درضمن پرداخت به بازی، تجربه های پیروزی و شکست را از سر می گذراند و این تجربه ها در گسترش تصورات او و پیوند دادن مفاهیم و اهداف و چشم اندازهای وی با واقعیت خویش تاثیر می گذارد و ادراک واقع بینانه و غیرمبالغه آمیز او حدود و توانایی های جسمش را افزایش می دهد که این خود، شخصیت اجتماعی او را نظم می دهد و به وی اعتماد به نفس می بخشد و باعث دورشدنش از خصلت هایی چون خودشیفتگی و غرور می گردد بی آنکه از ارزش او چه در برابر خودش چه در برابر دیگران چیزی بکاهد. تغییرات ناشی از ورزش در شخصیت به تدریج و آهسته و پس از سالها روی می دهد، زیرا ورزش سازگاری اعمال سیستم عصبی سمپاتیک را به آهستگی انجام می دهد.

تاثیر ورزش در اخلاق و رعایت حقوق دیگران

بعلت آنکه برنامه های تربیت بدنی شرایطی دارد که شخصیت و ماهیت افراد بروز و آشکار می گردد لذا رفتار و اعمال ناشایسته شناخته شده و شخص این رفتار ناشایست را ترک خواهدکرد. بدین گونه هر فرد می تواند از احترام لازم در بین دسته و جامعه خود برخوردار گردد. این ارتباط مطلوب شکل گرفته و به صورت اخلاق درآمده و به قلمروهای خارج نیز انتقال یافته و مشاهده می شود کنترل احساسات، احترام به قوانین و رعایت منافع جمعی از جمله عاداتی هستند که در ورزش امکان آموزش آنها موجود است. قوانین ورزشی سبب می شود که ورزشکار ناخودآگاه به حقوق ورزشکار مقابل احترام بگذارد و همین امر را در زندگی روزمره پیاده سازی کند.

تصمیم گیری های منطقی، قضاوت های اخلاقی و تجربه آنها در میادین ورزشی قابل انتقال به زندگی شخصی هستند. تقلید از مربیان و رهبران در گفتار و کردار که مورد احترام شرکت کنندگان در فعالیت های ورزشی هستند باعث ایجاد صفات برجسته و مطلوب در ورزشکاران و دانش آموزان می گردد.

تاثیر ورزش در کاهش افسردگی و اضطراب

محققین ثابت کرده اند که، ورزش باعث شادی و نشاط و بالابردن اعتماد به نفس می گردد. ورزش احساس رضایت باطنی شخص را بالا برده و فرد حس می کند که به موقعی هایی دست یافته است. ورزش در درمان بسیاری از بیماری ها از جمله افسردگی تاثیر به سزایی دارد. 30 دقیقه ورزش در روز می تواند آثار افسردگی را به اندازه برخی روش های روانی- درمانی و داروهای ضدافسردگی کاهش دهد.

به گزارش پایگاه اینترنتی مرکز پزشکی دانشگاه تگزاس، بررسی روان پزشکان نشان می دهد روزانه 30 تا 35 دقیقه ورزش می تواند آثار و عوارض افسردگی را تا نصف کاهش دهد و این کار برابر با تاثیر روش های درمانی متداول و مصرف برخی داروهای افسردگی می باشد. در ایجاد احساس نشاط و شادابی حین ورزش، ترشح مخدرهای طبیعی گروه اندروفین ها در مغز و غده هیپوفیز نقش مهمی را ایفا می کنند. هنگام ورزش کردن، ترشح میانجی های عصبی- شیمیایی مثل اندروفین، انکفالین و سروتونین در خون افزایش یافته و با اثرات ضددرد و شادی بخش خود، قادرند در فرد نشاط و سرور ایجاد کنند. برنامه های منظم و متعادل ورزشی، مثل راه رفتن سریع به مدت بیست دقیقه در هر روز تولید اندروفین ها را بر می انگیزد و احساس نشاط را تقویت می کند که سبب:

الف) احساس کاهش قابل ملاحظه غم و اندوه

ب) افزایش اعتماد به نفس

ج) ایجاد احساس موفقیت

د) افزایش خلاقیت های فردی
ورزش کردن باعث خواهدشد فرد در مواجه با شرایط اضطراب زا خونسردی و آرامش بیشتری داشته باشد. تحقیقات کارشناسان نشان می دهد که ورزش تاثیرات فیزیولوژیکی بر بدن دارد که این تاثیرات فیزیولوژیک فراهم کننده آرامش در افراد هستند. تمرین و ورزش یکی از ساده ترین ابزارهایی است که استرس را کنترل می کند به ما کمک می کند که از عهده فشار روحی برآییم و از تبدیل آن به یک مساله مزمن جلوگیری کنیم.

نقش ورزش در پرکردن اوقات فراغت

اوقات فراغت شامل فعالیت هایی جدا از اجبارهای شغلی، خانوادگی و اجتماعی است که در آن فرد فقط به میل خود عمل می کند. فراغت، کار یا بی کاری نیست، بلکه یک تجربه باارزش زندگی است و به قول ارسطو، فراغت جدیترین مشغله انسان است. در فراغت اجرای برنامه های مناسب تفریحی ورزشی برای تلطیف زندگی، کاستن از فشارهای زندگی ماشینی، ارضای غرایز و تمایلات ذاتی، تامین سلامت جسمانی و روانی ضرورت دارد. ورزش و تفریحات سالم یکی از روش هایی است که می تواند اوقات فراغت افراد جامعه را زیر پوشش قرار دهد و بسیاری از ضعف ها و کمبودهای جسمانی و روانی را رفع و درمان کند.

فراغت همیشگی انسان را گرفتار بی حوصلگی و دلتنگی می سازد. انسان بیکار فرصت پیدا می کند که خاطرات گذشته را تجدید کند و در غم و اندوه گرفتار شود یا به آینده فکر کند و دچار دلهره و اضطراب شود. تربیت بدنی در رفع این عوارض سهیم است و عامل موثری برای مبارزه با بی حوصلگی و پرکردن اوقات فراغت فرد می باشد. از دیدگاه جامعه شناسی، گذران اوقات فراغت با ورزش از غیرپویاشدن و به انحراف رفتن توانایی های افراد جامعه به ویژه جوانان جلوگیری می کند و در ماقبل، قابلیت تولید و بهره وری آنها در قالب های مختلف اجتماعی و اقتصادی را هرچه بیشتر تقویت می نماید.

به طور کلی ورزش در تمام دوران زندگی انسان ها حائز اهمیت است ولی چون مبنای تربیت جسمی و روحی در سنین جوانی گذاشته می شود باید اهمیت بیشتری در این دوران برای ورزش قائل بود. ورزش علاوه بر آن که موجب می شود جوانان سرگرمی مناسبی برای گذران اوقات فراغت خود داشته باشند در تامین سلامت جسمی و روحی آنان تاثیر بسزایی دارد.

بسیاری از آثار نامطلوب محیط اجتماعی، اقتصادی وضع خانوادگی، وراثت و نظایر آن با استفاده از ورزش می تواند کاهش یابد یا حتی به طور کلی از میان برود. تربیت بدنی و ورزش اگر به طور اصولی و براساس یک برنامه منظم و صحیح استفاده شود در تحقق بسیاری از نیازهای هم دوران جوانی، شناخت زندگی سالم اجتماعی و اصلاح یا جلوگیری از رفتارهای انحرافی نقش موثری می تواند داشته باشد.

تاثیر ورزش بر فرهنگ

ورزش بخش مهمی از فرهنگ ملل در جهان معاصر است بحث های محافل گوناگون، سرفصل روزنامه ها، برنامه های رادیوئی و تلویزیونی جایگاه آن را روشن ساخته است. اعلام موفقیت در مسابقات ملی و بین المللی میلیون ها نفر را شاد و شکست در برنامه ها مردم را غمگین و خشمگین می سازد. جلب میلیون ها نفر تماشاچی به استادیوم ها، تبلیغات تجاری در کنار و خلال مسابقات، حمایت تماشاگران و استقبال آنان از تیم های مورد علاقه در کمک به بالابردن استعدادها و ارائه مطلوب و موزون حرکت ها و فعالیت های ورزشی موثر می باشد. ورزش، تمرین تفکر واقع گرایانه و پرهیز از تفکر ذهنگرایانه است.

با ورود ورزش به فرهنگ ایده آلیست این تفکر به نفع فرهنگ رئالیست رنگ می بازد. ابعاد غیرمادی فرهنگ نظیر اعتقادات، آداب و رسوم و ارزش و نیز ابعاد مادی فرهنگ نظیر معماری و تکنولوژی، تحت تاثیر ورزش وارد سیر تکاملی می شوند. یکی از جلوه های غیرمادی فرهنگ، جایگاه زن در جامعه است. در جهان ورزش تجلی آزادی زن از قیومیت مرد مشاهده می شود. پس از تربیت ورزشی، زن به عنوان یک انسان شجاع و سرسخت به جامعه باز می گردد.

تسهیل پیشرفت تحصیلی

با بهبود روند کارهای فکری و تقویت حافظه پیشرفت تحصیلی نیز افزایش می یابد. پژوهش های ویست و بوچر حاکی از آن است که ورزش در افزایش پیشرفت تحصیلی و نمرات دانش آموزان تاثیر فراوانی دارد. ایدسمور در پژوهش خود دریافته است که دختران و پسران بسکتبالیست در امتحانات مدرسه ای خود به معدل بالایی دست یافته اند ضمن کنترل متغیرهای هوش و برنامه درسی، پژوهشی را در مورد پیشرفت تحصیلی دو گروه از دانشجویان ورزشکار و غیرورزشکار انجام دادند. در این مقایسه روشن شد که سطح پیشرفت تحصیلی دانشجویان ورزشکار بالاتر از دانشجویان غیرورزشکار است.

افزایش امید به زندگی

براساس یافته های تحقیقاتی پروفسور استیوبلر، حتی امید به زندگی افراد چاقی که دارای تحرک هستند، از امید به زندگی افراد لاغری که اکثر اوقات در جلوی تلویزیون لمیده اند، بیشتر است. پژوهش های انجام گرفته در مورد چهل هزار زن حاکی است، که حتی تحرکات بدنی ملایم نظیر باغبانی یا پیاده روی، در صورتی که چند بار در هفته صورت گیرد، به افزایش طول عمر کمک می کند.

تمام تلاش و کوشش انسان برای دست یابی به زندگی بهتر، هدفمند و با کیفیت عالی همراه با کامیابی و رسیدن به لذت واقعی است؛ که ورزش بهترین زمینه ساز رسیدن به این هدف ها می باشد. ورزش کیفیت زندگی را بهتر می کند.

تاثیر ورزش بر حافظه

مدت هاست که فواید ورزش برای قلب و عروق شناخته شده است، اما امروزه مشخص شده است که ورزش برای همه بدن حتی مغز سودمند است. ورزش جریان خون را در کل بدن افزایش می دهد و بالطبع جریان خون در مغز نیز افزایش می یابد. به نظر می رسد افزایش جریان خون در مغز فرایند از دست رفتن بافت سلولی مغز را که در حدود 40 سالگی شروع می شود کند می کند.

محققان هنوز مطمئن نیستند که میزان مورد نیاز ورزش برای بهتر شدن حافظه چقدر است، اما چیزی که می دانیم این است که حتی مقدار بسیار کمی ورزش و فعالیت فیزیکی می تواند به بهترشدن حافظه شما کمک کند و این تاثیر وقتی بیشتر می شود مرتبا و حداقل سه بار در هفته ورزش کنید. به هنگام ورزش، خون و اکسیژن مورد نیاز به مغز بهتر و بیشتر سیده و سرعت تفکر افزایش می یابد. و نیز سیستم عصبی تقویت یافته و عمل دماغ منظم می شود و در نتیجه کارهای فکری آسانتر انجام می گیرد.

محققین می گویند: در موقع مطالعه و کارهای فکری زیاد، خون بیش از حد در مغز و کاسه سر به گردش در می آید و گاه اختلالاتی در آن رخ می دهد. از این رو این افراد باید به ورزش و فعالیت های بدنی مناسب روی آورند، تا باعث استراحت مغز و اعصاب شوند و از اختلال در تغذیه و دفع سموم جلوگیری به عمل آورند. آنها می افزایند: اگر وضعیت حیاتی مغز و اعصاب (تنفس، جریان خون، تغذیه و دفع سموم) کامل نباشد، به تدریج کندذهنی به وجود می آید و می تواند یکی از علل فراموشی باشد. همچنین بنا بر توصیه انجمن آلزایمر، ورزش کردن در مدت زمان طولانی ممکن است خطر ابتلا به بیماری «زوال عقل» را کاهش دهد.

تحقیقات دکتر هیتر. س. اولیف در دانشگاه علم تندرستی اورگان در آمریکا نشان داد سالمندانی که یک برنامه تمرینی شامل راه رفتن سریع بر روی نوار گردان را سه بار در هفته و به مدت یک ساعت، در طول چهار ماه انجام می دادند حافظه و زمان واکنش آنها، بهبود یافته بود. تحقیقات بیشتر نشان داد که آهسته دویدن، راهپیمایی، دوچرخه سواری و حرکات موزون نیز مانند راه رفتن سریع موجب بهبود حافظه و زمان واکنش در سالمندان می شود.

پژوهشگران همچنین دریافتند سالمندانی که در یک برنامه تمرینی، قدرتی و انعطافی به مدت یک ساعت 3 بار در هفته و در طول 4 ماه شرکت کردند عملکردشان در اجرای آزمون های حافظه بهبود یافت. اگرچه این گونه بهبود حافظه بیشتر در سالمندانی که تمرین های هوازی انجام می دهند رخ می دهد اما تحقیقات بیشتر نشان داده است که هیچ تمرین ورزشی نسبت به تمرین های ورزشی دیگر از لحاظ تاثیر بر حافظه برتری ندارد. به عبارت دیگر بین ورزش های مختلف از حیث تاثیر بر حافظه تفاوت معنی داری مشاهده نمی شود.

درنتیجه تمرین های ورزشی مداوم، میزان جریان خون در مغز افزایش می یابد و افزایش جریان خون موجب اکسیژن رسانی و تغذیه بهتر نرون های مغز شده و از تنگ شدن عروق مغز جلوگیری می کند. این تاثیرات خود موجب پیشگیری از فراموش و زوال توانمندی های ذهنی در سالمندی می شود. تمرین های ورزشی همچنین موجب آزادسازی نوعی فاکتور رشد به نام B.D.N.F می شود که می تواند نرون ها را در مقابل آسیب و صدمه مقاوم نموده و از بروز بیماری های آلزایمر و پارکینسون تا حدودی جلوگیری کند.

ارتقای عزت نفس و خودپنداری مثبت

ورزش منظم با افزایش احساس عزت نفس رابطه دارد. ورزش زمینه ای برای بروز استعدادها و درک بهتر توانایی ها است و شاخص هایی مثل اعتماد به نفس، عزت نفس، جامعه پذیری و سازگاری اجتماعی را بهبود می بخشد. این شاخص ها نیز به نوبه خود، خودپنداره فرد را تقویت می کنند. تحقیقات انجام گرفته در بین دانش آموزان، بیانگر این مطلب است که بین خودپنداری دانش آموزان و ورزشکار و غیرورزشکار تفاوت معنی داری وجود دارد. به این معنی که دانش آموزان ورزشکار نسبت به دانش آموزان غیرورزشکار از خودپنداری بیشتری برخوردارند. پس ورزش از عواملی است که می تواند در شکل گیری خودپنداری مثبت، موثر باشد. ورزشکاران معتقدند که نیرومندتر، خوش تیپ تر و لایق ترند، و بیشتر مورد قبول دیگرانند. این اعتقادات به نوبه خود در شکل گیری خودپنداره مثبت نقش موثری دارد.

تحقیقات انجام شده در مورد بزرگسالان نیز نشان می دهد، آنهایی که از بیماری قلبی رنج می برند، پس از گذشت بحران، اگر به ورزش منظم و مداوم بپردازند، باعث می شود تا احساس سلامتی در آنها بیشتر شود و همچنین موجب تقویت خودپنداری، پذیرش واقع بینانه بیماری و تقویت خودکفایی و خودیاری می شود.

ورزش واسطه ای مناسب برای اجتماعی شدن، ایجاد کفایت و مهارت، استحکام روابط خانوادگی، سهولت دوست یابی و ارتباط سالم با همسالان و همگنان می باشد. در پژوهشی، 65درصد از جوانان ابراز کردند که ورز آنها را از استفاده مواد مخدر و الکل بازداشته است. این پژوهش نشان می دهد که ورزش وسیله ای مهم برای ارتقای سطح زندگی اجتماعی- اقتصادی کودکان و نوجوانان بوده است.

خواب راحت

یکی از نتایج افکار و اعصاب متشنج و درهم ریخته، بی خوابی و کم خوابی است. ورزش با تقویت و تسکین و آرامش اعصاب و با از بین بردن افکار و اوهام مشوش، موجب می شود تا فرد خواب بیشتر، عمیق و راحتتری داشته باشد. محققان می گویند: ورزش بلافاصله قبل از خواب مدت زمان لازم برای خواب رفتن را تا 50 درصد کاهش می دهد، کابوس های شبانه را به مقدار قابل توجهی کاهش می دهد و سبب می شود افراد از خواب خود لذت ببرند، با رضایت بیشتری از رختخواب جدا شوند و با انگیزه و شادابی بیشتری کار و تحصیل روزانه خود را آغاز نمایند.

نتیجه گیری

ورزش و فعالیت بدنی در صورتی که به صورت منظم و مستمر صورت گیرد آثار مفیدی در فرد برجای می گذارد. آثار اجتماعی و روانی ورزش در فرد عبارت است از: کمک به فرد در جریان اجتماعی شدن و سازگاری با محیط، کمک به فرد در تکامل شخصیت مناسب، پرکردن اوقات فراغت و جلوگیری از انحرافات اجتماعی به خصوص در دوران جوانی، تصحیح و تکمیل اخلاق مناسب و آماده کردن فرد برای رعایت حقوق دیگران، کمک به فرد در جریان فرهنگ سازی و داشتن فرهنگی مناسب. همچنین هنگام ورزش با توجه به فعل و انفعالاتی که در بدن صورت می گیرد بیماری های روحی و روانی از قبیل: افسردگی، اضطراب و استرس، آلزایمر که در طول عمر به سراغ آدمی می آیند به تدریج از میان می روند.