چرا این قدر استرس؟!

ماهنامه پزشک شهر: دکتر هانس سلیه، استرس های خوب را از استرس های بد، متمایز ساخت. میزان خاصی از استرس خوب می تواند برای سلامت ما مفید باشد. استرس خوب، نیرویی مثبت است که باعث آمادگی و گوش به زندگی ما می شود.

همه ما برای داشتن انگیزه و زدن رنگ و بویی خاص به زندگی خود، دست زدن به اقدام های جدید و وارد موقعیت های تازه شدن و دست یافتن به هدف های مان، به اقدام های جدید و وارد موقعیت های تازه شدن و دست یافتن به هدف هایمان، به مقداری تحریک نیاز داریم. «استرس خوب» همان احساس جنب و جوشی است که ما را در انجام کارها در زمان مناسب یا مهیا کردن میز شامی که پر از غذاهای مختلف است یاری می کند. بدون آن، زندگی ما کسالت بار و خسته کننده می شود.

اما مرز ظریفی بین استرس خوب و استرس بد وجود دارد. همانند سایر موارد زندگی، چیزهای خوب هم ممکن است از حد فراتر روند، در صورتی که استرس خوب بیش از حد زیاد شود، قطعا می تواند به پریشانی بینجامد. این امر هم به نوبه خود می تواند تاثیر سوئی بر زندگی شما بگذارد.

استرس های بد به هیچ وجه محدود به افراد بلندپروازی نیست که زندگی و مشاغل پرمشغله ای دارند. افرادی که وقت آزاد زیاد و انرژی مصرف نشده فراوان دارند نیز درست به اندازه افراد پرمشغله و عجول در معرض استرس قرار دارند.

اندکی استرس برای ما خوب است

هورمون هایی مانند آدرنالین که به هنگام استرس در بدن آزاد می شوند، دستگاه ایمنی بدن مان را نیز به فعالیت وا می دارند. به این ترتیبی استرس های کوتاه مدت می توانند فرآیند بهبود بدن را سرعت ببخشند اما استرس های طولانی ذخیره این هورمون ها را در بدن به مصرف می رسانند، دستگاه ایمنی را ضعیف می کنند و احتمال ابتلا به بیماری های مختلف را افزایش می دهند.

احتمال بروز استرس در چه کسانی زیاد است؟

محققان در تلاش برای تعیین اینکه چه افرادی و چرا، به استرس بیشتر واکنش نشان می دهند، افراد را به گروه های مختلفی تقسیم بندی کرده اند، مانند افرادی تندخود در برابر افراد خونسرد و آرام؛ درونگرایان در برابر برونگرایان؛ و تیپ الف در برابر تیپ ب.

افراد تندخو، هر موقعیت ناآشنا را تهدیدآمیز تلقی می کنند. حتی اندیشیدن در این باره که یک رویداد ممکن است استرس زا باشد، می تواند باعث برانگیخته شدن واکنش جنگ یا گریز در آنها شود. در نتیجه آنها در غالب مواقع، احساس ترس، گرفتگی، اضطراب یا خشم می کنند و جسم آنها، متحمل بار استرس شدیدی می شود اما در عین حال این افراد می توانند به خود بیاموزند که آرام باقی بمانند.

افراد خونسرد و آرام، تممی آنچه را که به سرشان می آید، به هیچ می انگارند. گاه گفته می شود که آنها شخصیت هایی «سخت» یا «مقاوم» در برابر «استرس» دارند. ویژگی های این افراد عبارت است از: پایبندی، کنترل و مبارزه طلبی.

* پایبندی به تمام حوزه های زندگی، یعنی کار، خود، حرفه، خانواده و جامعه.

* کنترل: آنها در زندگی خود جهت و هدفی دارند و معتقدند که می توانند بر رویدادها اثر بگذارند.

* مبارزه طلبی: آنها تغییرات زندگی را طبیعی و مثبت قلمداد می کنند و به جای آنکه هر تغییری را تهدید به حساب آورند، تغییرات را بخش طبیعی از زندگی خود می دانند. کسی با این صفت ها متولد نمی شود بلکه این صفت ها را باید کسب کرد.

ژن ها یا محیط

تجربه های ما در زندگی و نحوه پرورش یافتن ما، تا حدودی بر نگرش ها و دیدگاه های ما اثر می گذارند اما تصور بر این است که بعضی از خصلت های خاص، ذاتی و فطری هستند. هر گاه لیوانی را که تا نیمه از آب پر شده به افراد مختلف نشان دهند، گروهی می گویند که نصف لیوان خالی است و گروهی می گویند که نصف لیوان پر است. این نحوه نگرش به دنیا، نشان می دهد که شما خوشبین و مثبت اندیش هستید یا بدبین و منفی گر. شما می توانید صفت های دیگری را نیز به ارث ببرید، مانند اینکه فرد منظمی هستید یا نامنظم؛ مرتب هستید یا به صورتی آشفته عمل می کنید؛ درونگرا هستید یا برونگرا.

اعتقاد برخی از متخصصان استرس بر آن است که ژن ها می توانند همانطور که در خانواده ای، مشکلات گوارشی وجود دارد و در خانواده ای دیگر، اگزما و مشکلات پوستی، بر نحوه واکنش ما نسبت به استرس اثر بگذارند.

همچنین نوع شخصیت ما، استرس هایی را که بر ما اثر می گذارند، تعیین می کند.

* افراد درونگرا و منفی نگر بیش از سایرین در معرض استرس های مزمن درونی، از جمله احساس تنهایی هستند. چنین استرس هایی بر سیستم ایمنی (دستگاه حمایتگر بدن در برابر بیماری) اثر می گذارند و به همین دلیل، این گونه افراد به میزان زیادی به سرماخوردگی و انواع عفونت مبتلا می شوند.

* افراد برونگرا به شدت منظم و طرفدار کنترل معمولا آنچنان عجله دارند که فرصتی برای نفس تازه کردن پیدا نمی کنند. از این رو، فشار زیادی به سیستم ایمنی بدن خود وارد می سازند. آنها هم همچون افراد درونگرا ، بیشتر به سرماخوردگی و انواع ویروس ها مبتلا می شوند و در مقایسه با افراد آرامی که زمانی را به آرامش خود اختصاص می دهند و سعی نمی کنند در زمانی محدود، خود را به انجام کارهای بسیار وادار سازند، آسیب پذیرترند.

همچنین داشتن احساس خشم و خصومت نسبت به افراد پیرامون تان نیز در تعیین واکنش شما به استرس نقش دارد. به هنگام عصبانیت، بدن ما میزان بیشتری از هورمون های آدرنالین و نورآدرنالین که هورمن های استرس هستند ترشح می کنند. این وضعیت در دراز مدت باعث کاهش توانایی بدن ما در مقابله با بیماری ها می شود و می تواند باعث بروز فشار خون و بیماری های قلبی شود.

برخی از پژوهشگرانی که در زمینه استرس کار می کنند، افراد را بر مبنای واکنش آنها به رویدادهای استرس زا به تیپ های شخصیتی مختلفی تقسیم می کنند که دو تیپ «الف» و «ب» مهمترین آن دسته ها هستند.

شخصیت های تیپ «الف»

در دهه 1960 اعتقاد بر این بود که افراد به شدت معتاد به کار که اخلاق تندی دارند و ذاتا پرخاشگرند، بیشتر به بیماری های قلبی دچار می شوند. به این گروه از افراد عنوان «تیپ الف» دادند اما تمامی افرادی که به تیپ «الف» تعلق دارند در معرض بیماری های قلبی قرار ندارند.

برخی محققان در زمینه استرس، از جمله دکتر ردفورد ویلیامز که پژوهشگری در طب رفتاری در دانشگاه دوک در آمریکاست با این ادعا مخالفند که افراد متعلق به تیپ شخصیتی الف، بیش از سایرین در خطر حمله قلبی قرار دارند. به عقیده آنان، افراد پرکار و پرتلاش در معرض خطر نیستند، بلکه آنچه باعث افزایش احتمال بیماری قلبی می شود، داشتن نگرش های خصمانه است. برخی دیگر از محققان، از جمله سوزان کوباسا که در دانشگاه شهر نیویورک به پژوهش مشغول است معتقدند که افراد دارای شخصیت تیپ «الف» از نوعی سخت یا مقاومت در برابر استرس برخوردارند که مانع از مشکلات جسمی در آنها می شود.

به این ترتیب افراد تیپ «الف» را می توان به دو دسته «پرخصومت» و «مقاوم» تقسیم کرد: افراد تیپ «الف» از نوع «پرخصومت» غالبا تنها هستند زیرا دیگران دوست ندارند با آنها معاشرت کنند. آنها تا حدودی بدبین (پارانویید) هستند و تصور می کنند که هر کسی سعی دارد به نوعی به آنها حقه بزند. ویژگی مشخص کننده افرادتیپ «الف» از نوع «مقاوم» این است که آنها موقعیت های مختلف را تهدید تلقی نمی کنند بلکه شرایطی می دانند که باید با آنها دست و پنجه نرم کنند. آنها معتقدند که تغییر، چیز خوبی است؛ خود را به آنچه احساس و عمل می کنند، پایبند می شمارند و به توانایی خویش برای کنترل زندگی خود باور دارند.

افراد تیپ «الف» از نوع «مقاوم» بر جوانب استرس خویش اشراف دارند و معمولا روابط خوبی با دیگران برقرار می کنند.

محققان آمریکایی بر این باورند که داشتن دوستان متعددی که بتوان نگرانی های خود را با آنها در میان گذاشت و بهره مند بودن از زندگی اجتماعی زنده و پربار، می تواند اثرات استرس را کاهش دهد.

آیا شما دارای شخصیت تیپ «الف» هستید؟

ارزیابی اینکه تا چه حدی رفتارهای تیپ «الف» از شما سر می زند، تنها به این بستگی دارد که با صداقت به سوال های زیر پاسخ دهید. مشکل اینجاست که معمولا از رفتارهای خود، مثلا اینکه همه کار را به سرعت انجام می دهند، آگاه نیستند. این پرسشنامه بر مبنای ویژگی های رایج در افراد تیپ «الف» تهیه شده که بعضی از آنها، بسیار آشکارند اما بعضی دیگر چندان واضح نیستند. اگر فردی در خصوصیات تیپ «الف» نمره زیادی به دست آورد و این خصوصیت ها را معمولا و به شدت از خود ظاهر سازد، او را یک فرد تیپ «الف» افراطی تلقی می کنند.

بر مبنای مقیاس زیر، به پاسخ های خود نمره ای از صفر تا پنج بدهید.

5 = همیشه؛ 4 = بیشتر وقت ها؛ 3 = معمولا؛ 2 = بعضی وقت ها؛ 1 = خیلی کم؛ 0 = هیچ وقت

آیا در بازی هایی که در منزل یا محل کار خود به آنها می پردازید، زیاد به رقابت اهمیت می دهید؟ …..

آیا دیر به قرارهایتان می رسید؟ …..

آیا در گفتگوها با دیگران، پیش بینی می کنید که فرد طرف گفتگوی تان قصد دارد چه بگوید، سرتان را تکان می دهید و حرف او را قطع می کنید تا گفته اش را به جای او تمام کنید؟ …..

آیا کارهای تان را با شتاب انجام می دهید؟ …..

آیا وقتی در صفی ایستاده اید یا در ترافیک گیر افتاده اید، بی طاقت می شوید؟ …..

آیا سعی می کنید که چندین کار را با هم انجام دهید و در این فکر هستید که بعد از آن، باید به چه کاری بپردازید؟ …..

آیا احساس می کنید که بعضی کارها مانند غذا خوردن، راه رفتن، حرف زدن، رانندگی را به سرعت انجام دهید؟ …..

آیا اگر مرتکب اشتباهی شوید، از دست خودتان عصبانی می شوید؟ …..

آیا بر سر مسائل کم اهمیت، بسیار زود می رنجید؟ …..

آیا از دیگران عیب جویی می کنید و از آنها ایراد می گیرید؟ …..

نحوه نمره دهی: مجموع نمره های خود را به دست آورید و آن را ضرب در دو کنید.

تیپ ب: صفر تا 39

شما بسیار کم و/یا به ندرت، ناشکیبا و عصبی و خشمگین هستید. تقریبا هیچ گونه استرس غیرضروری برای خود فراهم نمی کنید و به احتمال زیاد، وضعیت سلامتی مناسبی دارید.

تیپ الف، خفیف: 40 تا 59

شما بسیار کم و/یا در موارد معدودی، ناشکیبا و عصبی و خشمگین هستید. کمی استرس غیرضروری برای خود فراهم می کنید که می تواند برای سلامتی تان، زیان داشته باشد.

تیپ الف متوسط: 60 تا 79

شما زیاد و/یا معمولا، ناشکیبا و عصبی و خشمگین هستید. استرس غیرضروری زیادی برای خود فراهم می کنید که می تواند برای سلامتی تان، زیان داشته باشد.

تیپ الف مفرط: 80 تا 100

شما زیاد و/یا معمولا ناشکیبا و عصبی و خشمگین هستید. استرس غیرضروری زیادی برای خود فراهم می کنید که می تواند برای سلامتی تان زیان داشته باشد.

چگونه متوجه رفتارهای تیپ «الف» شویم؟

افراد تیپ «الف» برای تسلط یافتن بر اوضاع، از دو شیوه اساسی برای صرفه جویی در زمان و کارایی بیشتر استفاده می کنند:
افراد تیپ «الف» برای آنکه بهره هر چه بیشتری از وقت خود ببرند، سعی می کنند کارها را سریع تر انجام دهند و در زمان، صرفه جویی کنند. آنها به سرعت غذا می خورند، تند راه می روند، سریع رانندگی می کنند و با شتاب حرف می زنند.

افراد تیپ «الف» در یک برهه از زمان، دو یا چند کار را همراه هم انجام می دهند. بعضی از مردان تیپ «الف» به هنگام صرف صبحانه، ریش خود را می تراشند یا آنکه از دو ماشین صورت تراش برقی استفاده می کنند. بعضی از زنان تیپ «الف» هم در یک زمان، موهای خود را با دو سشوار خشک می کنند. ممکن است این گونه افراد در حالی که زیر دوش هستند مسواک هم بزنند یا صورت شان را اصلاح کنند یا آنکه در حالی که پای تلفن مشغول صحبت درباره موضوع کاملا متفاوتی هستند، به نگارش نامه خود بپردازند.

در فروشگاه های بزرگ، افراد تیپ «الف» پیش از آنکه در صف صندوقی خاص بایستند، چند مسئله را بررسی می کنند. آنها معمولا تعداد افرادی را که در صف صندوق های مختلف ایستاده اند، می شمارند و آنگاه به تعداد اجناسی که در سبدهای خرید خود گذاشته اند، توجه می کنند.

 همینطور به سرعت عمل مامور در خروجی نیز دقت می کنند و بر مبنای تمامی اطلاعات، صفی را انتخاب می کنند که «زودتر» از صف های دیگر، به جلو می رود اما به جای اینکه با شکیبایی در صف خود بایستند، به جلو رفتن سایر صف ها توجه می کنند تا مطمئن شوند که آیا سریع تر به پیش می روند، میزان هورمون های استرس در بدن شان افزایش می یابد. در صورتی که لازم باشد یکی از افرادی که جلوتر از آنها قرار دارد، به بررسی مجدد قیمت یک کالا اقدام کند، به شدت خشمگین می شوند و هرگاه زمانی که نوبت خود آنها می رسد، لوله کاغذ ماشین حساب صندوق تمام شود، از خشم منفجر می شوند!

افراد تیپ «الف» معمولا اشخاصی معتاد به کارند. از آنجا که برای رسیدن به اهداف خود، ساعت های هر چه بیشتری را به کار کردن اختصاص می دهند، در زمینه های زناشویی و اجتماعی با مشکلاتی مواجه می شوند. برای آنها، استراحت کردن و دست کشیدن از کار دشوار است و معمولا کارها را به خانه می برند.

اعتیاد به استرس

در حالی که افراد متعلق به تیپ «الف» می گویند که استرس باعث پیشرفت آنها می شود، واقعیت آن است که آنها به احساس سرخوشی و ایمنی ناشی از جریان یافتن نورآدرنالین در بدن خود، اعتیاد پیدا کرده اند.

نشانه های اعتیاد به نورآدرنالین عبارتند از:

* فراموشی های مکرر

* اختلال حواس

* مصرف بیش از حد کافئین

* مصرف بیش از حد سیگار

* فعالیت زیاد (بیش فعالی)

شخصیت تیپ «ب»

اگر در آزمونی که گفته شده نمره ای کمتر از 40 به دست آورده باشید احتمالا دارای شخصیت تیپ «ب» هستید. در عین حال که این دسته افراد، همانند افراد تیپ «الف» برانگیخته نمی شوند اما این امر به معنای آن نیست که بلندپروازی یا موفقیت آنها کمتر است، بلکه به شیوه ای متفاوت عمل می کنند. در دراز مدت آنها از افراد تیپ «الف» کارایی بیشتری دارند، زیرا وحشت زده و هراسان نیستند، عصبانی و کج خلق نمی شوند و تحت تاثیر اضطراب شدید قرار نمی گیرند. آنها می توانند به خوبی به حیطه های مختلف زندگی خود، مانند خانواده و دوستان خویش توجه کنند و همچنین راه های خلاقانه ای برای گریز پیدا کنند.

مهارت های زندگی

توانایی شما در مطابقت یافتن با استرس، همچنین به این امر بستگی دارد که تا چه حد می توانید میان مقتضیات زندگی روزمره، تعادل برقرار کنید و چه روشی در مواجهه با آنها در پیش می گیرید. افرادی که از مهارت های انطباقی ضعیفی برخوردار باشند، همواره خود را تحت فشار درخواست هایی غیرقابل کنترل و پیش بینی نشده می بینند. ممکن است چنین به نظر برسد که برخی افراد ذاتا مهارت های انطباقی خوبی دارند اما این مهارت ها را می توان آموخت و پرورش داد. این مهارت ها عبارتنداز:

* ابراز وجود

* تفکر منطقی

* سازماندهی

* متعالی بودن روابط

* متعدد بودن روابط

* مراقبت از خویش

شخصیت تیپ «ت»

پژوهشگران استرس همچنین نوع دیگری شخصیت را شناسایی کرده اند که «خواستار مخاطره» یا «خواستار هیجان» خوانده می شود. می توانید آنها را کمی آن سوتر و در مکان هایی کمتر معمول، پیدا کنید. آنها به کارهای پرمخاطره ای همچون چتربازی یا پرش با طناب از ارتفاع بلند اقدام می کنند که دیگران مایل نیستند به هیچ وجه به انجام آنها بپردازند. آنها در هر گروهی که باشند، فرد برونگرای آن جمع و به صورتی باورنکردنی به موقعیت های استرس زای متعدد روی می آورند.