صنايع دستی استان کردستان
قالي بافي در كردستان بسيار رايج است و نام كردستان هميشه مترادف با مهمترين قالبهاي دستبافت بوده كه با كمال ذوق و سليقه پديد آمده است و قالي افشار و سنندج و بيجار و بوكان امروز شهرت جهاني دارد و به تحقيق يكي از پر ارزشترين فرشهاي ايران است بيشتر طرحهاي مورد استفاده قاليبافان در كردستان طرحهاي شكسته بوده و بندرت از طرحهاي ديگر اشتفاده مي شود، از ميان اين طرحها مي توان به طرح ماهي درهم (هراتي )، ريز ماهي نقش بته اي، گل وكيلي، گل ميرزا علي، گل مينا و شاخ گوزن و ميناخاني اشاره كرد
فرشهاي ايلياتي و روستايي: قالي‌هاي بافت روستا به دليل استفاده از پودهاي ضخيم پشمي، داراي بافت سنگين و پرزهاي بلند و گوشتي هستند. از اين‌رو ، آنها را در اصطلاح محلي «خرسك» مي‌نامند . طرح اين قالي‌ها بيشتر هندسي است. طراحي اين فرش‌ها به صورت «ذهني بافت» اجرا مي‌شود؛ به اين معني كه هر بافنده در بافت نقشه‌اي خاص مهارت مي‌يابد و طرح كلي آن را در ذهن خود حفظ مي‌كند و هربار بر طبق سليقة خود آن رامي بافد. رنگ زمينه بيشتر اين قالي‌ها تيره است و طرحها با تضاد رنگي مشخص بر آن قرار مي‌گيرد.
فرش بيجار: ويژگي شاخص فرش بيجار، ساختار متراكم اين قالي‌هاست. بافت آنها به گونه‌ايست كه نمي‌توان آنها را تا كرد. در مراحل اوليه تجارت فرش، اين گونه فرش‌ها را «لول» مي‌ناميدند. اين كلمه بيانگر استحكام بيش از حد فرشهاي بيجار است. براي توليد اين فرش كه مانند تخته محكم است، يك پود بسيار ضخيم را علاوه بر يكي دو پود نازك ، وارد بافت فرش مي‌كنند. اين عمل به صورت متناوب در تار و پود فرش تكرار مي‌شود. با كوبيده شدن گره‌اي فرش توسط شانه آهني، بافت فرش بسيار محكم‌تر مي‌شود. نقش فرشهاي اين منطقه بيشتر شامل طرحهاي منظم است و به نسبت نوع روستايي آن، داراي خطوط ملايم‌تر و نقش مايه‌هاي طبيعي‌تري است. در اين طرحها، نقوش كلاسيك ايراني بزرگ شده و در كنار نقش‌هايي كه تحت تأثير مدل‌هاي روستايي و قبيله‌اي است، ديده مي‌شوند. اين قاليچه‌ها كه از جذابيت و گيرايي خاص برخوردارند، بافتي ظريف دارند و اصالت و سادگي در طرح و رنگ آنها مشهود است. قاليچه سنندج از لحاظ سبك كاملاً متفاوات است و با محصولات ديگر نقاط ايران هيچ شباهتي ندارد. قدمت، كيفيت و ظرافت قالي سنندج به حدود سه قرن پيش يعني زمان تبديل شدن سنندج به مركز استان كردستان باز مي‌گردد.
موج يا رختخواب پيچ بيشتر در مناطق روستايي و كما بيش در مناطق شهري مورد استفاده است. از موج در ماه‌هاي سرد سال به عنوان روانداز استفاده مي‌شود. ماده اصلي موج پشم است. طول يك موج معمولاً 25/2 متر است و عرض آن را چهار تخته باريك تشكيل مي‌دهد. اين چهار تخته به عرض 5/9 متر، يك جا به دستگاه موج بافي بسته مي‌شود
جانماز يا سجاده توليد ديگر كارگاه موج‌بافي است. اين بافته چنان كه از نام آن بر مي‌آيد، زيراندازي براي اداي نماز است كه هميشه پاك و منزه نگه داشته مي‌شود و پس از انجام نماز جمع مي‌شود. قطع جانماز كوچك و حدود 150×100 سانتي‌متر است و از دو تخته تشكيل مي‌شود
نمدبافي در كردستان با سابقه طولاني كردها در امر دامداري ارتباط تنگاتنگ دارد. مزاياي نمد به عنوان عايقي در برابر رطوبت، گرما و سرما و نيز استحكام قابل توجه اين فرآورده، آن را به وسيله مناسبي براي زندگي در كوهستان و مناطق سردي چون كردستان بدل ساخته است
شهر سنندج در طول تاريخ به دليل توليد آجرهاي تزييني و نقش‌دار مورد توجه بوده است. قديمي‌ترين نمونه‌هاي هنر آجركاري و نماسازي داخل و خارج بنا در اين استان، مربوط به دوران صفويه است
از ديگر تزيينات كاربردي در بناهاي قديمي سنندج، پنجره‌هاي چوبي با شيشه‌هاي رنگي است. جريان رنگ و نور در لابه‌لاي گره‌ها و چفت و بست پيچان نوارهاي چوبي، فضايي رويايي و خيال‌انگيز در اتاق‌هاي اين ساختمان‌ها به وجود مي‌آورد. قدمت اروسي‌سازي در سنندج تقريباً به 350 سال پيش مي‌رسد و نمونه‌هاي موجود بر مهارت كم‌نظير استادكاران سنندجي در اين هنر، مهر تأييد مي‌گذارد.
شهر سنندج ، مركز توليد صنايع چوبي مانند نازك‌كاري، معرق و منبت‌كاري است و مردمان آن از حدود 100سال پيش به خلق آثار هنري در اين زمينه اشتغال دارند. در حال حاضر انواع توليدات نازك‌كاري و كارگاه‌هاي صنايع چوبي و سنتي به دو گروه عمده تقسيم مي‌شوند: توليدات صرفاً تزييني و توليدات كاربردي
ساخت فرآورده هاي چوبي و نازک کاري در سنندج سابقه طولاني دارد و محصولات چوبي اين شهر از قديم الايام خواستاران فراواني داشته، بويژه تخته شطرنج هاي سنندج از مرغوبيت خاصي برخوردار است و در کارگاه هاي نازک کاري علاوه بر تهيه تخته شطرنج محصولهاي ديگري از قبيل قوطي سيگار و شيريني خوري و کيف زنانه و جعبه و لوازم آرايش و سيني و بشقاب و غيره توليد مي شود.
امروز کارگاه هاي خراطي کردستان بيشتر به تهيه قليان، پيپ چپق، عصا، چوب دستي و چوب سيگاري مي پردازند.
گيوه يا «كلاش» پاي‌افزاري راحت، مقاوم و ارزان است كه در جوامع كوچ‌نشين، روستايي و شهرنشين مورد استفاده قرار مي‌گيرد. سادگي ابزار كار و در دسترس بودن مواد اوليه براي توليد آن و همچنين وجود نيروي كار در دسترس، موجب رواج پيشه گيوه‌كشي در كردستان به ويژه در ناحيه اورامانات شده است. مراكز عمده توليد گيوه در كردستان، آبادي اورامانات و هجيج است و در قصبه نودشه، گيوه‌كشي از مشاغل عمده مردمان محسوب مي‌شود
مشهورترين گليمهاي کردستان، سنه است که اکنون شامل سنندج و اطراف آن مي شود، اين منطقه از مراکز مهم توليد قالي و گليمهاي کردستان به شمار مي آمده است.
سنه از زمان سلطنت صفويان پايتخت کردستان بوده است و تاثير صفويان در گليمهاي به جاي مانده از قرون هجدهم، نوزدهم و اوايل قرن بيستم به وضوح ديده مي شود.
گليمهاي قبايل سنجابي و جاف تحت تاثير آويزهاي زربافت و قلاب دوزي شده صفوي است، گليمهاي سنه چه از نظر فني و چه از لحاظ زيبايي شناسي با ديگر گليمهايي که توسط قبايل و چادرنشينان کرد بافته شده، تفاوت دارد.
در بافت آنها نوعي ذوق هنري ديده مي شود و بيش از گليمهاي ديگر به فرش- هاي گره دار ايراني شبيه است.
صنعت کاشي کاري نيز در کردستان رونق بسياري دارد و اين صنعت از قرن سيزدهم هجري قمري به بعد رو به پيشرفت گذاشت و داخل مسجد “دارالاحسان” و مسجد “دارالامان” و خانه هاي قديمي سنندج از کاشيهاي معرق پوشيده است و هنر ساختن کاشيهاي معرق در زمان ” امان الله خان اول اردلان ” (هجري) اوج گرفت و صنعت کاشي سازي در اين زمان رو به تکامل گذاشت
منبت کاري چوب در کردستان از قديم رواج داشته و درهاي چوبي در کردستان و برخي از روستاهاي آن که به جاي مانده متعلق به دوران صفوي بوده که داراي کنده کاريهاي دقيق و به صورت گل و کتيبه هاي گوناگون است.
منبت کاري هايي که بر در امامزاده ها و مشايخ انجام شده بسيار با ارزش است و امروز هم منبت کاران کرد در کردستان به کار خود ادامه مي دهند و منبت کاري رواج کامل دارد.
اکنون در سنندج معروفترين و زبردست ترين منبت کاران در کارگاه هاي خود مشغول به کارند همراه با سبکهاي جديد، که در آن ابداع و ابتکار خود را محفوظ داشته اند
شال يک نوع پارچه است که براي تهيه لباس کردي مورد استفاده قرارمي گيرد. همچنین این رشته ها جزء صنایع دستی این استان می باشد: معرق، زیرگیوه، زیور آلات سنتی، نوار بافی، نساجی سنتی.
منبع : صنایع دستی و هنرهای سنتی ایران
