فیلم‌های ایرانی با لوکیشن غیرایرانی (1)

دیدار در استانبول: اولین فیلم سینمای ایران که لوکیشنی خارجی داشت.این فیلم در سال 70، توسط “افشین شرکت” ساخته شد.همان گونه که از نام فیلم پیداست، بخش اعظمی از تصویربرداری آن در ترکیه صورت پذیرفته است.این فیلم با توجه به غالب آثار تولید شده در آن سال ها، یک حرکت جدید محسوب می شد که دایره توجهات کارگردانان سینمای ایران و همچنین مخاطبان را به بعد جدیدی از سینمای اجتماعی جلب می کرد که آن سال ها، چندان همه گیر نشده بود.

از کرخه تا راین:”ابراهیم حاتمی کیا” در سال 71، یکی از بهترین ساخته های کارنامه هنری خود را تحت عنوان “از کرخه تا راین” در آلمان جلوی دوربین برد.این فیلم نیز به نوعی جزو صف شکن های سینمای دفاع مقدس محسوب می شود؛ سینمای دفاع مقدسی که در آن سال ها، تنها محدود به نشان دادن عملیات ها بود با این فیلم، با دمی جدید مواجه شد و خدا را شکر که این دم جدید، با استقبال حیرت آوری از سوی مردم و سینماگران همراه گشت

خاکستر سبز: “ابراهیم حاتمی کیا” در سال 72، دومین تجربه برون مرزی خود را با “خاکستر سبز” انجام می دهد جایی که فیلمبردار جوان برای تکمیل تحقیقاتش، راهی کرواسی می شود.حاتمی کیا، تا به امروز نیز نشان داده که کارگردان به روزی است؛ در آن سال ها که موضوع بوسنی و هرزگووین مطرح بود، این کارگردان، جزو معدود هنرمندانی بود که توانست از این موضوع مستند، یک فیلم بلند داستانی قابل توجه بسازد.

بازمانده: مرحوم “سیف الله داد” در سال 73، فیلم “بازمانده” که روایتی از یک خانواده فلسطینی است را در لبنان جلوی دوربین می برد.این فیلم هنوز هم جزو یکی از بهترین ساخته های سینمای ایران در مورد فلسطینیان است.در این فیلم سعی نشده تا قهرمان سازی به هر طریقی صورت بگیرد و برخلاف آثار مشابه که داده های غیردراماتیکی را به خورد فضاهای داستانی شان می دهند، این اثر در لایه های روایتی خود، زمینه وقوع منطقی رخدادهایش را به خوبی فراهم کرده و از این رو، به اثری جاودانه در سینمای ایران تبدیل شده است.

آدم برفی:“داوود میرباقری” در سال 73 این فیلم پر سر و صدا را در ترکیه جلوی دوربین برد و سبب شد تا سینمای مهاجرت ایران با این موضوع تازه، تا سال ها آثار مشابه بسیاری را به خود ببیند.میرباقری در این فیلم برخلاف “دیدار در استانبول”، چاشنی کمدی موضوع را کمی بیشتر کرد تا فیلم به اثری تلخ در این زمینه محدود نشود.البته باید پذیرفت که اگرچه بار اصلی فیلم بر دوش روایتی کمیک و بازی دوست داشتنی “اکبر عبدی” است اما، رگه های درام اثر نیز در آن سال ها به راحتی تاویلی بیرونی داشت و به همین دلیل بود که به شکلی ناباورانه، مورد استقبال فوق العاده ای قرار گرفت.

تجارت: “مسعود کیمیایی” در سال 73 این فیلم را در کشور آلمان جلوی دوربین برد و توانست یکی از بهترین های کارنامه هنری خود را بسازد.این فیلم تنها اثر کیمایی محسوب می شود که در خارج از مرزها فیلمبرداری شده است و چقدر سوژه داستان با جنس غربت خواسته شده در اثر همخوانی دارد.یعنی در طول تمام اتفاقاتی که در فیلم برای شخصیت هایش رخ می دهد، حس غربت بر آن مستولی شده و به شکلی پنهان، تاثیرگذاری های خوبی بر روی مخاطبش دارد.

فرش باد: “کمال تبریزی” در سال 81، پروژه ای مشترک میان “فرش ایرانی” را ساخت که بالطبع، بخش هایی از آن، در کشور آفتاب تابان فیلمبرداری شد.این فیلم اتفاقی جدید در سینمای ایران بود که با وجود بیش از یک دهه از زمان ساخت آن، هنوز نتوانسته در موضوعات دیگری تکرار شود.خصوصیت این فیلم در آن است که برای بیان روندی مستند، از داستانی پرمایه استفاده شده که هم دیدنی است و هم، به دانسته های مخاطب خود در مورد فرش ایرانی می افزاید.

بید مجنون: “مجید مجیدی” در سال 83، این فیلم را ساخت که بخش های مربوط به بیمارستان و مداوای یوسف ( پرویز پرستویی) در فرانسه فیلمبرداری شده است.هنوز هم خیلی ها، بهترین فیلم تمام عمر مجیدی و بهترین بازی تمام عمر پرستویی را متعلق به این فیلم می دانند.فیلم، هم روند دگردیسی شخصیتی کاراکتر را با جزئیات بسیاری تشریح می کند و هم، نقاط عطف تاثیرگذار و غافلگیر کننده ای دارد؛ یک ملودرام بسیار قوی که بی شک در ردیف 5 ملودرام برتر تاریخ سینمای ایران قرار می گیرد.

نقاب: در سال 83، “کاظم راست گفتار”، “نقاب” را که فیلم پر سر و صدایی بود، جلوی دوربین برد و توانست با توجه به اقتضای قصه، بخش اعظمی از سکانس های فیلم را در دبی فیلمبرداری کند.فیلمنامه قابل توجه “پیمان قاسمخانی”، هم به روز بود و هم غافلگیری های خاص خود را داشت.البته این فیلم نوعی هنجارشکنی را نیز با خود به همراه داشت که همین هنجارشکنی سبب سر و صداهای زیاد برای این فیلم شد.

آکواریوم: در سال 84، مرحوم “ایرج قادری” توانست یک سوژه کلیشه ای که سعی می کرد تابع داستانی روز باشد را با محوریت مهاجرت، در ترکیه جلوی دوربین ببرد.موضوع اعتیاد جوانان در غربت، به اندازه ای جالب توجه است و به اندازه ای می توان روی آن مانور داد که پس از سال ها ساخت آثار اینچنینی، “ایرج قادری” نیز توانست با بهره از روایتی مختص به سینمای خودش و آن مدل قهرمان که خاص سینمای خود او بود، “آکواریوم” را بسازد.

تولدی دیگر: در سال 86، “عباس رافعی” فیلم “تولدی دیگر ” که داستان ملوان جوانی به نام زهیر است را در لبنان جلوی دوربین می برد.این فیلم، بار داستانی چندانی نداشت و به همین دلیل، با وجود تمام ارزش هایی که در فیلمنامه لحاظ شده بود، نتوانست جلوی دوربین، آن را پیدا نموده و در نتیجه، چندان دیده نشد.

کتاب قانون: “مازیار میری” در سال 87، برخی سکانس های “کتاب قانون” را که یک درام خانوادگی با چاشنی کمدی بود را در لبنان جلوی دوربین برد.این فیلم با کمی اغماض، به عنوان اتفاقی نسبتا جدید در سینمای ما محسوب می شود که حداقل رهاوردش در آن بود که در سال هایی که تب کمدی های سطحی به اوج خود رسیده بود، این فیلم، فضای متفاوتی را پیش روی مخاطب خود باز می کرد که به نوعی یک عاشقانه کمیک نوین در آن زمان محسوب می شد.

عصر روز دهم: پروژه نیمه کاره مرحوم “رسول ملاقلی پور” را “مجتبی راعی” در سال 87 جلوی دوربین برد که به واسطه آن، خانواده ای برای پیدا کردن فرزندشان، عازم عراق می شوند.مشابه چنین سوژه ای، بارها در داخل کشور ساخته شده بود اما شاید وجه تفاوت این فیلم، به خارجی بودن برخی سکانس های آن مربوط است.فیلمنامه این کار به گفته راعی، متعلق به اوست وگرنه تقریبا محال بود که ملاقلی پور بخواهد چنین داستانی را با این سر و شکل کلیشه ای بسازد.

پاداش: “کمال تبریزی ” در سال 87، فیلم کمدی “پاداش” را در عربستان جلوی دوربین برد که این فیلم تا به امروز اجازه اکران نداشته است.این فیلم نیز به مانند دیگر فیلم های تبریزی، راه رفتن روی خطوط قرمز قلمداد می شود.این فیلم از معدود آثاری است که فضای خارجی، به عنوان محلی برای شکل گیری و جهت گیری داستان است و به عنصری بسیار مهم برای فیلم تبدیل می شود در حالی که بسیاری از فیلم هایی که در خارج از کشور جلوی دوربین رفته اند، الزام چندانی برای بهره مندی از لوکیشن های خارجی ندارند.

شکار روباه:“مجید جوانمرد” در سال 87 فیلمی را در ارمنستان جلوی دوربین می برد که تمی جاسوسی دارد و از قضا، بسیار خوش ساخت هم درآمد اما با مظلومیت هایی در اکران مواجه بود.رودست زدن های پیاپی فیلم و عدم تبعیت از خط و ربط های کلیشه ای سینمای پلیسی، دو اتفاق میمونی بود که در این فیلم لحاظ شد و البته، نتیجه قابل قبولی نیز داشت.این فیلم چندین بار از تلویزیون پخش شد.

آل: نخستین فیلم بلند سینمایی “بهرام بهرامیان” که در سال 88 در ارمنستان ساخته شد، روایتی جدید از سینمای ماوراءالطبیعی بود که این شاخه از سینمای وحشت، حداقل تا آن زمان، در ایران سابقه ای نداشت.اگرچه جنس سوژه بسیار خوب و میزانسن های خاص متناسب با این گونه نیز به خوبی اندیشیده شده بود اما نوع فیلمبرداری و تدوین سبب شد تا “آل” از شکل ایده ال خود فاصله گرفته و آن جریانی که این فیلم، در این گونه فقیر سینمایی می توانست به راه بیندازد را نیمه کاره بگذارد.