اختلال دوقطبی؛ افسردگی و شیدایی

ماهنامه دنیای سلامت – دکتر پروانه صفایی مقدم*: اختلال دوقطبی (شیدایی- افسردگی) نوعی اختلال خلقی و یک بیماری روانی است. افراد مبتلا به این بیماری دچار تغییرات شدید خلق می شوند. اختلال دوقطبی به صورت معمول در آخر دوره نوجوانی یا اوائل دوره بزرگسالی تظاهر پیدا می کند. این بیماری انواع مختلفی دارد که مهم ترین انواع آن اختلال دوقطبی نوع یک و اختلال دوقطبی نوع دو است.

تفاوت این دو اختلال در وجود دوره شیدایی است: در نوع یک این حالت اتفاق می افتد ولی در نوع دو فرم خفیف تری از آن که نیمه شیدای یاست، بروز می کند. شروع بیماری معمولا با دوره ای از افسردگی می باشد و پس از یک یا چند دوره از افسردگی، دوره شیدایی بارز می شود. در تعداد کمتری از بیماران شروع بیماری با دوره شیدایی یا نیمه شیدایی است.

دوره های شیدایی از چند روز تا چند ماه به طول می انجامند و معمولا شدت آنها باعث می شود که بیمار نیازمند درمان جدی به صورت بستری یا همراه با مراقبت زیاد باشد.

با فروکش کردن علایم، به خصوص در اوایل سیر بیماری، معمولا فرد به وضعیت قبل از بیماری خود بر می گردد و به همین دلیل بسیاری از بیماران یا خانواده های آنان تصور می کنند بیماری کاملا رشه کن شده و دیگر نیازی به ادامه درمان وجود ندارد. بنابراین درمان خود را قطع می کنند. اما قطع زودهنگام درمان خطر برگشت بیماری را بسیار افزایش می دهد و باعث می شود که بیماری در فاصله چند ماه عود کند.

 

شیوع اختلالات دوقطبی

حدود یک نفر از 100 بزرگسال در طول زندگی خود دچار این اختلال می گردد. معمولا این اختلالات بعد از سنین نوجوانی اتفاق می افتد. در سنین بالاتر از 40 سال این اختلالات غیرمعمول است. مردان و زنان به یک اندازه در معرض ابتلا به این اختلالات قرار دارند.

علل اختلالات دوقطبی

دلیل قطعی برای این اختلالات شناخته نشده، اما تحقیقات نشان می دهد که:

اختلالات دوقطبی منشاء ارثی دارد، به عبارتی ژن ها بیشتر از تربیت در این اختلالات موثرند.

ممکن است مشکل فیزیکی در قسمتی از مغز که کنترل حالات روحی را به عهده دارد عامل این اختلالات باشد، به این دلیل است که این اختلالات با دارو قابل درمان هستند. نوسانات خلقی ممکن است گاهی توسط استرس و یا بیماری بوجود بیایند.

علایم اختلالات دوقطبی

علائم بیماری بستگی به این دارد که خلق شما به سمت افسردگی یا شیدایی تغییر کرده باشد.

1- افسردگی

احساس افسردگی احساسی است که همه ما در طول زندگی آن را تجربه کرده ایم. این احساس می تواند به ما در شناخت و برخورد با مشکلات زندگی کمک کند، اما در افسردگی بالینی یا اختلالات دوقطبی این احساس افسردگی بسیار شدیدتر است. در این حالت احساس افسردگی برای مدت طولانی باقی می ماند و حتی انجام امور عادی زندگی را سخت یا غیرممکن می سازد. در صورتی که شما افسرده شده باشید متوجه این تغییرات در خود شده اید:

روحی:

•     احساس غمگینی که از بین نمی رود.
•    احساس نیاز به گریستن به هیچ دلیلی
•    از دست دادن تمایل و رغبت به همه چیز
•    عدم لذت بردن از چیزهایی که قبلا لذت می بردید.
•    احساس بی قراری و آشفتگی
•    از دست دادن اعتماد به نفس
•    احساس بی ارزشی و ناامیدی
•    زودرنجی و تحریک پذیری
•    فکر کردن به خودکشی

فکری:

•    از دست دادن قدرت فکر کردن مثبت و امیدوارانه
•    از دست دادن قدرت تصمیم گیری حتی در موارد ساده
•    مشکل تمرکز کردن

جسمی:

•    کم شدن اشتها و وزن
•    مشکل خوابیدن
•    بیدار شدن زودتر از موقع
•    احساس خستگی کامل
•    یبوست
•    عدم تمایل به رابطه جنسی

رفتاری:

•    مشکل در شروع و به پایان رساندن کارها (حتی کارهای روزمره)
•    گریه کردن زیاد و یا احساس نیاز به گریه و عدم توانایی گریستن
•    پرهیز از مواجهه با افراد

2- شیدایی یا هیجان

شیدایی یک احساس خوشحالی، افزایش انرژی و خوش بینی بیش از اندازه است. این حالت می تواند آنقدر شدید باشد که فکر کردن و قضاوت شما را تحت تاثیر قرار دهد. ممکن است تفکرات عجیبی راجع به خود داشته باشید، تصمیمات بدی بگیرید و به صورت شرم آور، مضر و گاهی خطرناک رفتار کنید. مانند حالت افسردگی، در این حالت هم زندگی فرد مختل می شود و می تواند روابط و کار فرد را تحت تاثیر قرار دهد. در حالی که این حالت خیلی شدید نباشد به آن شیدایی خفیف می گویند. در صورتی که شما شیدا شوید ممکن است حالات زیر را در خود مشاهده کنید:

روحی:

•    بسیار شاد و مهیج
•    عصبی و برانگیخته شدن توسط کسانی که در خوش بینی شما شریک نمی شوند.
•    احساس برتر بودن بیش از اندازه

فکری:

•    پر از ایده های جدید و مهیج
•    پریدن از یک ایده به ایده دیگر
•    شنیدن صداهایی که افراد دیگر نمی شنوند.

 

جسمی

•    بی میل یا ناتوان از خوابیدن
•    پرانرژی

•    افزایش تمایل به رابطه جنسی

رفتاری:

•    برنامه ریزی های بلندپروازانه و غیرواقعی
•    بسیار فعال و پرجنب و جوش
•    رفتارهای نامعمول
•    حرف زدن سریع که دیگران ممکن است متوجه صحبت های او نشوند.
•    تصمیمات عجولانه و گاهی با نتایج مصیبت بار
•    ولخرجی
•    احساس صمیمیت زیاد

•    بروز بیش از حد احساسات

اگر شما در اواسط دوره شیدایی برای اولین بار باشید، ممکن است متوجه هیچ چیز غیرعادی نشوید. حتی دوستان و خانواده شما نیز ممکن است متوجه نشوند. حتی ممکن است اگر کسی سعی کند در این مورد نظری ابراز کند ناراحت شوید.

علایم جنون:

اگر دوره های شیدایی و یا افسردگی خیلی جدی شود، شما ممکن است دچار علایم جنون شوید.

حالت شیدایی:

علایم این حالت شامل احساس خودبزرگ بینی است- اینکه مسئول انجام یک ماموریت مهم بوده یا از یک قدرت بسیار زیاد برخوردار است.

حالت افسردگی:

احساس گناه شدید، احساس بدترین بودن و یا حتی احساس عدم وجود.

علاوه بر این اعتقادات نامعقول فرد ممکن است دچار توهم شده که شامل شنیدن، دیدن، بوییدن و یا لمس کردن چیزها یا کسانی که وجود ندارند.

 

 

بین دوره ها

قبلا بر این باور بودند که اگر شما از اختلالات دوقطبی رنج می برید، باید در بین دوره ها افسردگی و شیدایی خلق متعادل داشته باشید، اما اکنون می دانیم که در این حالت علیرغم بهبود ظاهری ممکن است علایم افسردگی خفیف و مشکلات ذهنی ادامه پیدا کند.

درمان

برای پیشگیری از پیشرفت نوسانات خلقی به حالت افسردگی- شیدایی می توان اقداماتی انجام داد که در ادامه از آنها نام برده می شود، اما در اغلب موارد درمان دارویی هم مورد نیاز است تا خلق شما را تثبیت کند (پیشگیری)

درمان دوره های افسردگی و شیدایی

تجویز دارو برای تثبیت حالت روحی:

چندین نوع تثبیت کننده وجود دارد که اغلب نیز برای درمان صرع به کار می روند، اما در بین آنها لیتیوم (که نوعی نمک معدنی است) موثرترین آنهاست.

بدون دارو چه اتفاقی می افتد؟

لیتیوم 30- 40 درصد از احتمال عود بیماری کم می کند، اما هر چه تعداد دوره های شیدایی شما بیشتر باشد، احتمال عود آن هم بیشتر است.

از چه موقع شروع به مصرف دارو کنیم؟

پس از گذراندن یک دوره، نمی توان گفت که دوره های بعدی چه زمانی باز می گردند، ممکن است شما مایل به مصرف دارو در این مرحله نباشید مگر اینکه دوره شما بسیار شدید بوده باشد. اگر برای بار دوم مبتلا شوید به احتمال 80 درصد دوره ها عود خواهندکرد.

اغلب روانپزشکان در این حالت داروهای تثبیت کننده را پیشنهاد می دهند.

روش های درمانی روانشناسی:

در فاصله بین دوره های شیدایی یا افسردگی، درمان های روانشناسی می تواند موثر باشد. این درمان ها باید حدود 16 جلسه یک ساعته به مدت 6-9 ماه باشند. این درمان ها شامل:

•    دانستن بیشتر در مورد اختلالات دوقطبی

•    تحت نظر داشتن حالت روحی، کمک کردن به شما برای شناخت زمان های تغییر حالت روحی

•    استراتژی خلقی، کمک کردن برای جلوگیری از تغییر حالت روحی به شیدایی یا افسردگی کامل کمک برای افزایش مهارت های سازگاری

•    شناخت و رفتار درمانی (CBT) برای افسردگی، درمان یک دوره افسردگی یا شیدایی

شیدایی

در شروع یک دوره شیدایی، شخص شاد و پرانرژی به نظر می رسد. هر چند که اینگونه هیجانات منجر به بدتر شدن شرایط روحی آنان می گردد. بنابراین سعی کنید آنان را متقاعد کنید که کمکشان نمایید و به آنان در مورد بیماری شان توضیح دهید.

کمک های عملی بسیار مهم هستند. مطمئن شوید که دوست یا فامیل شما قادر است که از خود نگهداری کند.

کمک به شخص محبوب تان برای بهبودی

اطلاعات بیشتری در مورد اختلالات دوقطبی پیدا کنید. همراهی شما با بیمار در جلسات روانپزشکی بسیار موثر خواهدبود.

از خودتان مراقبت کنید

به خودتان زمان و فضای کافی برای تجدید قوا بدهید. مطمئن باشید که زمان هایی برای خودتان و گذراندن با دوستانتان اختصاص داده اید. در صورتی که دوست یا فامیل شما در بیمارستان است، مدت نگهداری از آنها را با دیگران تقسیم کنید. شما به دوست تان وقتی خسته نیستید بهتر می توانید کمک کنید.

 

علائم هشداردهنده

در شیدایی شدید، شخص ممکن است حالت خصمانه، بدگمانی به خود گرفته و یا به صورت لفظی و یا فیزیکی درگیر شود. در افسردگی شدید، شخص ممکن است تصمیم به خودکشی بگیرد. در صورتی که متوجه شدید که آنها:

•    با نخوردن و یناشامیدن کاملا از خود غافل شده اند.
•     دیگران را در شرایط خطرناک قرار می دهند.
•    از آزار دادن یا کشتن خود حرف می زنند.

سریعا برای آنان از مراکز درمانی کمک بخواهید.

نام و شماره یک شخص متخصص قابل اعتماد را داشته باشید. گاهی بستری کوتاه مدت در بیمارستان لازم است.

داروهای افسردگی

داروهای افسردگی معمولا باید به داروهای تثبیت کننده خلفی اضافه شود. متداول ترین این داروها (مهارکننده های جذب سروتونین) است. این داروها بر یک ماده شیمیایی در مغز به نام سروتونین تاثیر گذاشته و به نظر می رسد که با مصرف این دارو نسبت به داروهای دیگر تغییر خلق به حالت شیدایی کمتر است. داروی قدیمی ضدافسردگی تری سیکلیک به علت نداشتن این خصوصیت توصیه نمی شود.

در صورتی که شما به تازگی یک دوره شیدایی داشته و با اختلال خلق تناوبی سریع را تجربه کرده اید، داروهای ضدافسردگی ممکن است منجر به بازگشت حالت شیدایی شوند. در این حالت بهتر است سطح داروی تثبیت کننده را افزایش داده و از داروهای ضدافسردگی استفاده نکرد. داروهای ضدافسردگی پس از 2-6 هفته استفاده باعث بهبود حالت خلقی می شوند.

اما خواب و اشتها زودتر بهبود پیدا می کند. مصرف این دارو باید حداقل 8 هفته پس از بهبود افسردگی ادامه پیدا کند و سپس باید به آرامی از مقدار آنها کاسته شود. حتی پس از بهبودی بهتر است همواره این قرص ها را با توجه به نظر روانپزشک همراه داشته باشید. اگر خیلی زود مصرف قرص ها را ترک کنید، احتمال عود افسردگی در شما زیاد است. اگر شما به یکباره مصرف را قطع کنید، ممکن است دچار علایم ترک شوید. در صورتی که دوره شیدایی را تجربه کردید، نباید داروهای ضدافسردگی را برای مدت طولانی مصرف کنید.

نحوه رفتار با فرد بیمار

دانستن این که به افراد بسیار افسرده چه بگوییم سخت است. آنها همه چیز را از دیدگاه منفی می بینند و قادر نیستند بگویند از شما چه می خواهند. آنها ممکن است زودرنج و گوشه گیر باشند اما در همان حال به کمک شما نیاز دارند. آنها ممکن است نگران باشند ولی نخواهند یا نتوانند که نصیحت شما را بپذیرند. سعی کنید در حد امکان صبور باشید و آنان را درک کنید.

*متخصص روانشناسی بالینی