مهد کودک قبل از مدرسه خوب است یا بد؟

  رفتن کودک به مهد هایی که فاقد امکانات مناسب هستند نتایج چندان مثبتی ندارد

 تنها بالا رفتن هر روزه تعداد زنان شاغل نیست که آمار بچه‌هایی را که سال‌های پیش از دبستان‌شان را در مهدکودک‌ها می‌گذرانند، بالا می‌برد. این روزها حتی بسیاری از زنان خانه‌دار هم ترجیح می‌دهند با فرستادن فرزندشان به مهدکودک، فضای بهتری برای آموزش دیدنش فراهم کنند. اما محققان می‌گویند تیر این مادرها نه در ایران بلکه در بسیاری از کشور‌های جهان همیشه به هدف نمی‌خورد و وارد شدن بچه‌ها به مهدکودک در هر شرایطی، زمینه را برای رشد بهتر آنها فراهم نمی‌کند.

اگر شما هم میان سپردن فرزندتان به مادربزرگش، پرستار بچه یا مربیان مهدکودک مردد مانده‌اید، با توجه به شرایط خودتان و راهنمایی‌های ما، می‌توانید بهترین تصمیم را برای پرورش کودکی موفق و سالم بگیرید. مطلبی که در ادامه می‌خوانید از کتاب‌های روانشناسی رشد نوشته لورا برک و کتاب شخصیت کودک نوشته پاول هنری ماسن، جروم کیگان، آلتا کارول هوستون و جان جین وی کانجر بر گرفته شده است.

حق با کدام گروه است؟
والدینی که موافق فرستادن فرزندشان به مهدکودک هستند، می‌توانند به اندازه یک کتاب دلیل محکمه‌پسند برای این تصمیم به شما ارائه کنند. از اینکه خودشان فضایی برای چند ساعت رسیدگی به برنامه‌های شخصی‌شان پیدا می‌کنند گرفته تا فراهم شدن امکان بازی کودک با همسالان و آموزش دیدنش در مهدکودک، همه می‌تواند به یک مادر برای ثبت‌نام فرزندش در چنین محیطی انگیزه دهد. اما مادرانی که میلی به این کار ندارند هم به اندازه کافی برای تصمیم‌شان دلیل دارند.

کودکانی که قبل مدرسه مهد میروند، موفق ترند؟
از نداشتن اطمینان برای کیفیت و شیوه مراقبتی که در مهد انجام می‌شود گرفته تا دلتنگی کودک در ساعت‌های دور از خانه و هر روز بیمار شدنش، همه به این مادرها برای مراقبت کردن از کودک در خانه انگیزه می‌دهد. در صفحه بعد به شما می‌گوییم چطور هر دو گروه می‌توانند حق را از آن خود کنند و با نگاه کردن از زاویه‌ای متفاوت به این داستان، دیگری را به گرفتن تصمیم نادرست متهم کنند.

مخالفان مهدکودک می‌گویند
• واقعیت این است که تاثیرات طولانی‌مدت مثبت یا منفی مهدکودک بستگی به نوع مراقبتی دارد که از کودک می‌شود. سپردن کودک به مهدکودک‌هایی که فاقد امکانات و شرایط مناسب هستند – اغلب مهدکودک‌ها در کشور ما در چنین شرایطی هستند- نتایج چندان مثبتی ندارد و اینجاست که می‌توانیم حق را به گروه دوم دهیم.

• از آنجا که در این مهدکودک‌ها کنش متقابل بین کودکان و مربیان مثل پدر و مادر با فرزند نیست، کیفیت غالب مهدکودک‌ها مدام تغییر می‌کند و به همین دلیل نظارت بر آنها دشوار است، دستمزد مربیان بسیار ناچیز است و مدام تغییر شغل می‌دهند و. . . نمی‌توان انتظار مشاهده تاثیرات مثبت را در کودکانی که به این مهدها فرستاده می‌شوند داشت. واقعیت این است که مهدکودک خوب گران و نادر است.

موافقان مهدکودک می‌گویند
بررسی‌های دیگر نشان می‌دهد حق به همان اندازه می‌تواند با گروه اول هم باشد. مادرانی که به‌خاطر شاغل بودن یا دغدغه‌های دیگر، چاره‌ای جز سپردن کودک‌شان به دیگران ندارند در صورتی که او را هر روز پیش یکی از آشنایان بگذارند به سلامت روان فرزندشان آسیب می‌زنند.

کودکانی که فرصت دلبسته شدن به یک مراقبت‌کننده را ندارند، مدام پرستارشان عوض می‌شود، هر روز به یکی از آشنایان سپرده می‌شوند یا در مهدی که مربی‌هایش هر چند هفته یا چند ماه یک‌بار تغییر می‌کند از آنها مراقبت می‌شود، بیشتر دچار دلبستگی ناایمن، اضطراب و اختلال‌های روانشناختی می‌شوند. هنگامی که کودکان بی‌ثباتی چندین مهدکودک را تجربه می‌کنند، سلامت روانشناختی‌شان کاهش می‌یابد و مشکلات هیجانی و رفتار کودکان پیش‌دبستانی که از لحاظ خلق‌وخو دشوار هستند به میزان زیاد بدتر می‌شود.

مشکلات روانشناختی، تنها گریبان کودکانی که مدام از خانه یکی به خانه دیگری می‌روند را نمی‌گیرد؛ بچه‌هایی که با مادران افسرده‌ای زندگی می‌کنند که حوصله سرگرم کردن‌شان را ندارد یا به مهدهای شلوغ و بی‌کیفیتی می‌روند که برنامه‌ای برای سرگرم کردن بچه‌ها در آن طراحی نشده ‌است هم در معرض آسیب‌های بسیاری هستند. بررسی‌ها نشان می‌دهد در صورتی که کودکان پیش‌دبستانی و کودکستانی وقت زیادی را به صورت نافعال صرف نشستن و انجام دادن تکالیف کنند در مقایسه با اینکه به‌طور فعال در مراکز بازی مشغول باشند، رفتارهای پراسترس بیشتری نشان می‌دهند و ‌اطمینان کمتری به توانایی‌های خود پیدا می‌کنند.

محققان سوئدی می‌گویند بچه‌هایی که در نوباوگی و نوپایی به مهدکودک‌های مناسب وارد می‌شوند، در اواسط کودکی و نوجوانی تاثیر این اتفاق را بر قابلیت‌های شناختی، هیجانی و حتی اجتماعی‌شان نشان می‌دهند.  موضوع مهم کیفیت مراقبتی است که در خانه یا دور از خانه از کودک می‌شود. محیط مهدکودک از لحاظ روانی ممکن است وضعیت مساعدی برای کودک فراهم کند؛ همان‌گونه که در خانه ممکن است فراهم شود. آنچه برای رشد کودک در این سنین اهمیت دارد روابط متقابل گرم و مکرر بین کودکان و بزرگسالان، ارتباط کلامی، فرصت برای کاوش و فضا و  تجهیزات مناسب سن کودک است.  

ورود بچه‌ها به مهدکودک های غیراستاندارد آنها را با بحران‌های زیادی مواجه می‌کند

 
می‌خواهید پرستار بگیرید؟
گرچه در شرایط ایده‌آل، بودن کودک در کنار یک پرستار تمام‌وقت و آشنا حداقل در دو سال اول به آرامش او کمک می‌کند اما از آنجا که در کشور ما پرستاری از کودک شغلی نیست که نیازمند داشتن تحصیلات مرتبط باشد و اغلب پرستار‌ها در کنار مراقبت از کودک مسوولیت نظافت خانه را نیز برعهده دارند، نمی‌توان حکم مفیدتر بودن حضور پرستار برای رشد کودکان در هر شرایطی را صادر کرد. اگر مدام آدم‌های مختلفی از کودک نگهداری کنند، ممکن است کودک احساس تنش و ناراحتی کند. در چنین شرایطی شاید بد نباشد کودک خود را در قبال پرداخت حقوق ماهانه به یکی از افراد فامیل یا دوستان جویای کارتان بسپارید تا نسبت به مراقبتی که از فرزندتان می‌شود، مطمئن باشید.

مهد برود، مضطرب می‌شود؟
نظریه‌هایی که بر اهمیت وابستگی تاکید دارند، بعضی از روانشناسان را متقاعد کرده در صورتی که کودک ساعاتی طولانی تحت مراقبت کسی غیر از مادر خودش باشد از لحاظ وابستگی به مادر دچار مشکل خواهد شد. با این وجود بررسی‌های دیگر از این واقعیت حکایت می‌کند که تاثیر مهدکودک در وابستگی کاملا روشن نیست. مطالعات بسیاری در مورد رفتار کودکان مهدکودکی انجام شده که نشان می‌دهد غالب کودکان مهدکودکی حالاتی حاکی از وابستگی توام با احساس ایمنی را داشتند و تنها مطالعات محدودی نشان می‌دهد که از بین کودکانی که به مهد کودک می‌رفتند، درصد مشکلات مربوط به وابستگی در کودکانی که به مهدکودک می‌رفتند، بیش از آنهایی بود که در خانه بوده‌اند.

چرا نباید مهد‌های ارزان را انتخاب کنیم؟
ورود بچه‌ها به مهدکودک‌های غیراستانداردی که نه‌تنها کمکی به رشد کودکان نمی‌کند بلکه آنها را با بحران‌های تازه‌ای هم مواجه می‌کند، تنها در کشور ما یک مشکل نیست. گزارش‌هایی که از مهدکودک‌های آمریکا و کانادا منتشر می‌شود، می‌گوید مهدهای این کشور‌ها اغلب در وضعیت نامناسبی قرار دارند و تنها 20 تا 25 درصد مهدکودک‌ها برای تقویت رشد روانشناختی نوباوگان و کودکان نوپا تجربیات مثبت و تحریک‌کننده ایجاد می‌کنند.

به گفته محققان، نوباوگان و کودکان خردسالی که به مهدکودکی باکیفیت پایین می‌روند در آزمون‌هایی که مهارت‌های شناختی و اجتماعی را ارزیابی می‌کند نمره پایینی می‌گیرند. پژوهشگرانی که این موضوع را بررسی می‌کنند، می‌گویند مهم نیست کودکی که به مهدکودک بد وارد می‌شود، از طبقه اجتماعی و اقتصادی متوسطی باشد یا اینکه در خانواده‌ای از طبقات محروم جامعه زندگی کند، از نظر آنها کودک در هر خانواده‌ای که باشد با وارد شدن به مهدکودک‌های غیراستاندارد چند پله از نردبان رشد پایین‌تر می‌افتد.

درحالی که تاثیر مخرب مهدکودک‌های بد بارها ثابت شده است، مهدکودک خوب در بعضی مواقع حتی می‌تواند جای خالی مراقبت‌های خانوادگی را هم پر کند. این مهدهای خوب و باکیفیت می‌توانند تاثیر منفی زندگی خانوادگی را کاهش دهند و به بچه‌هایی که در خانه استرس یا حتی فقر را تجربه می‌کنند، آرامش و فضای مناسب برای رشد  هدیه کنند.

از بیمار شدنش نترسید!
اگر شما در گروه مادرانی هستید که می‌گویند مهدکودک بچه را بیمار می‌کند و به همین بهانه او را از حضور در کنار کودکان دیگر محروم می‌کنند، شاید شنیدن نتیجه یکی از بررسی‌های پژوهشگران برای‌تان جالب باشد. سی‌ان‌ان از نتایج پژوهشی خبر داده که می‌گوید بیماری‌‌های هر روزه فرزند مهدکودکی شما چند سال بعد می‌تواند از او فردی قوی‌تر بسازد. به گفته پژوهشگران عفونت‌های مکرری که بچه‌های مهدکودکی به آنها دچار می‌شوند، باعث می‌شود در بزرگسالی سیستم ایمنی قوی‌تری داشته باشند.

حالا چه کنیم؟
درست است که روانشناسان توصیه می‌کنند کودک دو تا دو سال و نیم اول زندگی‌اش را در خانه و در کنار مراقبت‌کننده‌ای دلسوز آشنا که مدام او را در آغوش می‌گیرد و به نگاهش با نگاهی سرشار از محبت پاسخ می‌دهد بگذراند اما نمی‌توان قاطعانه گفت که بعد از این سن ماندن در خانه بیشتر از رفتن به مهد به سلامت روان کودک و پرورش مهارت‌هایش کمک می‌کند. قطعا مهدکودک خوبی که با معیارهای آورده شده سازگار است، بیشتر از بودن او در کنار مراقبت‌کننده سالخورده‌ای که به‌خاطر پادرد و کمردرد، زیاد بودن کارهای خانه یا بی‌حوصلگی‌اش امکان بازی با کودک و سرگرم کردنش را ندارد، می‌تواند به رشد او کمک کند.

کدام مهدکودک برای فرزند شما مناسب است؟
پیش از آنکه نام فرزند‌تان را در مهدکودک بنویسید، از چند مهد بازدید کنید و هرچه را می‌بینید در دفتری یادداشت کنید تا بعد از تمام شدن بازدید‌های‌تان امکان مقایسه آنها با هم را داشته باشید. توجه کردن به معیارهای جهانی که در ادامه آورده‌ایم هم می‌تواند به شما کمک کند:

محیط داخلی مهد کودک باید تمیز و خوب باشد و از نورپردازی مناسب برخوردار باشد

 
ویژگی‌های برنامه معیارها
محیط فیزیکی: محیط داخلی تمیز و خوب است. نورپردازی مناسبی دارد و خوب تهویه می‌شود. محل بازی حصارکشی شده در بیرون وجود دارد و وقتی همه بچه‌ها در کنار هم هستند، محیط آن، چندان شلوغ به نظر نمی‌رسد.

اسباب‌بازی و تجهیزات: اسباب‌بازی‌های مهد برای نوباوگان و کودکان نوپا مناسب است و در قفسه‌هایی که به‌راحتی در دسترس بچه قرار دارد، چیده شده‌ است. تخت، نیمکت، میز و صندلی‌های مخصوص بچه‌ها وجود دارد و تجهیزات بیرونی، اسباب‌بازی‌های سواری کوچک، تاب و محوطه بازی در دسترس کودک است.

نسبت مراقبت‌کننده از کودک: در مهدکودک‌ها، نسبت مراقبت‌کننده از کودک برای نوباوگان از یک به سه و برای کودکان نوپا از یک به شش بیشتر نیست. اندازه گروه (تعداد بچه‌ها در یک اتاق) از شش نوباوه با دو مراقبت‌کننده و 12 کودک نوپا با دو مراقبت‌کننده بیشتر نیست.

فعالیت‌های روزمره: برنامه روزانه اوقاتی را برای بازی فعال، بازی آرام، چرت زدن، غذای سبک و وعده‌های غذایی شامل می‌شود. این برنامه برای اینکه نیازهای فردی کودکان را برآورده کند، انعطاف‌پذیر است نه خشک. جو صمیمانه و حمایت‌کننده است و کودکان هرگز بدون نظارت رها نمی‌شوند.

تعامل بین بزرگسالان و کودکان: مراقبت‌کنندگان بی‌درنگ به ناراحتی نوباوگان و کودکان نوپا پاسخ می‌دهند، آنها را بغل می‌کنند، برای آنها آواز می‌خوانند، با آنها صحبت می‌کنند و برای‌شان کتاب می‌خوانند.

صلاحیت‌های مراقبت‌کننده: مراقبت‌کنندگان در زمینه رشد کودک، کمک‌های اولیه و ایمنی آموزش دیده‌اند.

روابط با والدین: در هر زمانی از والدین استقبال می‌شود. مراقبت‌کنندگان همیشه با والدین درباره رفتار و رشد کودکان صحبت می‌کنند.

اگر خودتان از او مراقبت می‌کنید…
منتشر شدن اخباری که از بدرفتاری مربیان مهد در برخی شهرها حکایت می‌کرد و البته ناتوانی بسیاری از خانواده‌ها در تامین هزینه مهدهای خوب، بسیاری از مادرها را به این فکر انداخته که یک‌تنه از فرزندشان مراقبت کنند. اگر شما هم در گروه مادرانی قرار دارید که حاضرند آینده شغلی و تحصیلی‌شان را فدای مراقبت از فرزندشان کنند و تا قبل از رسیدن او به سن مدرسه، در خانه و در کنار کودکی که قرار نیست به مهد برود، بمانند فراموش نکنید نگهداری از بچه‌هایی که در سن مهدکودک هستند، کاری تمام‌وقت است.

اگر شما از صبح تا شب با مشغول کردن فرزندتان با شبکه پویا می‌خواهید از او مراقبت کنید، بهتر است همین فردا نامش را در یک مهدکودک بنویسید. بررسی‌ها نشان می‌دهد کنش متقابل بین فرزند و پدر و مادر، اسباب‌بازی‌های مناسب و آزاد بودن کودک برای کاوش طبق برنامه‌ای منظم می‌تواند نگهداری در خانه را برتر از رفتن کودک به مهد جلوه دهد اما در صورتی که چنین امکانی برای بچه‌های پیش‌دبستانی نباشد، مادران افسرده باشند، مراقبت‌کننده فرصت، امکان یا میل وقت گذراندن با کودک را نداشته باشد، ماندنش در خانه تنها به روان و البته امکان موفقیتش در آینده صدمه می‌زند. پس اول شرایط و توان روانی خودتان را در نظر بگیرید و بعد در این مورد تصمیم‌گیری کنید.

منبع:مجله سیب سبز