حکم مالی که پیدا می کنیم چیست؟!

امام صادق علیه السلام: بهترین کار انسان درباره «لقطه»، که آن را مى یابد، این است که از زمین برندارد و دست بدان نزند. اگر مردم آنچه را مى یابند برندارند، صاحبش مى آید و آن را برمى دارد.

لُقَطَه مال گمشده اى است که یافت مى شود و مالکش معلوم نیست، «لُقَطَه» مى گویند.

بهترین کارى که انسان در برخورد با اشیاى گمشده مى تواند انجام دهد، همان است که امام صادق علیه السلام توصیه فرموده است: (من لایحضره الفقیه، شیخ صدوق، ج 3، ص 190) بهترین کار انسان درباره «لقطه»، که آن را مى یابد، این است که از زمین برندارد و دست بدان نزند. اگر مردم آنچه را مى یابند برندارند، صاحبش مى آید و آن را برمى دارد».
 
شرایط لقطه
 1- گم شدن؛ به این معنا که صاحب مال، آن را گم کرده باشد. بر اساس این شرط، عوض شدن کفش ها، لباس و مانند آن یا آنچه از دست غاصب و سارق مى گیرند، «لقطه» محسوب نمى شود (تحریرالوسیله، ج 2، ص 200، م 1) و از احکامى دیگر برخوردار است.

2- ناشناخته بودن مالک.

3- برداشتن؛ به این معنا که چیزى براى انسان لقطه شمرده مى شود که آن را از زمین بردارد.

وقتى کسى مالى مى یابد و به کسى دیگر نشان مى دهد تا او آن را بردارد، همان کسى که مال را برداشته مسئول است. اگر کسى چیزى ببیند و به گمان این که مال خود اوست آن را بردارد و سپس معلوم شود که مال او نیست، آن چیز از حکم «لقطه» برخوردار است. همچنین اگر کسى مال گمشده را بردارد و به کنارى بگذارد، آن چیز از حکم «لقطه» برخوردار مى شود ولى چنانچه با پا یا دست آن را کنار بزند، حکم «لقطه» بر آن جارى نیست.

 وظایف یابنده
الف) اعلام:

1- مالى که انسان پیدا مى کند اگر نشانه اى داشته باشد که به واسطه آن، صاحبش معلوم شود. احتیاط واجب آن است که از طرف صاحبش صدقه بدهد (و نیازى به اعلام ندارد).

2- اگر مال پیدا شده، نشانه دارد و ارزش آن یک درهم (6/12 نخود نقره سکه‌دار یا 12/3 گرم) و بیشتر باشد، واجب است بى درنگ آن را اعلام کند و چنانچه به عمد اعلام نکند و تأخیر بیندازد، افزون بر این که معصیت کرده، باز هم واجب است اعلام کند.

3- اگر مال پیدا شده نشانه‌دار است و ارزش آن کمتر از مقدار یاد شده باشد، یابنده مى تواند همان موقع بدون اعلام، مالکش شود. در این صورت، اگر مالک پیدا شود و مال از بین نرفته باشد، باید آن را به صاحبش بازگرداند و اگر از بین رفته، ضامن نیست.

ب) مدت و چگونگى اعلام:
1- مدت اعلام یک سال کامل است؛ بدین گونه که خود یا کسى از طرف او، در هفته اول، هر روز و سپس در هر هفته یک بار در محل اجتماع مردم و اماکن عمومى اعلام کند.

2- اگر مال پیدا شده، مانند میوه، سبزى و گوشت فاسد شدنى است، باید تا آخرین فرصتى که فاسد نمى شود نگه دارد، سپس آن را قیمت کرده و خود مصرف مى کند و یا این که مى فروشد و قیمت آن را براى صاحبش نگه مى دارد و در هر دو صورت باید خصوصیات جنس را حفظ کرده و به مدت یک سال اعلام کند. اگر در این مدت صاحبش آمد در صورتى که فروخته باشد قیمتش را به او پس مى دهد و اگر خود مصرف کرده باشد غرامتش را مى پردازد و اگر در این مدت صاحبش پیدا نشد چیزى بر عهده او نیست.

ج) نیافتن صاحب مال:
چنان چه پس از یک سال اعلام صاحب مال پیدا نشود، در صورتى که مال را در غیر حرم مکه یافته است، میان سه کار مخیر است:

الف) آن را براى خود بردارد با ضمانت (که اگر صاحب مال پیدا شود، به او بازگرداند).

ب) آن را صدقه دهد، با ضمانت.

ج) به طور امانت آن را نگاه دارد، بدون ضمانت.

سۆال: اگر کسی چیزی را پیدا کند و دیگری بگوید مال من است در چه صورتی می‌تواند مال را به او بدهد؟

جواب: در صورتی می‌تواند به او بدهد که نشانه‌های آن را بگوید و یقین پیدا کند که آن چیز مال او است ولی اگر ذکر نشانه‌ها فقط موجب گمان مالک بودنش باشد مخیر است که به او بدهد یا از دادن به او خودداری نماید. (ر.ک: توضیح المسائل حضرت امام (ره)، م 2577)

 سۆال: اگر کسی به مسجد برود و کفشش را ببرند آیا می‌تواند کفش دیگری را که جای آن گذاشته‌اند ببرد؟

جواب: اگر کفش او را ببرد و کفش دیگری به جای آن بگذارند چنانچه بداند کفشی که مانده مال کسی است که کفش او را برده در صورتی که از پیدا شدن صاحبش مأیوس و یا برایش مشقت داشته باشد می‌تواند به جای کفش خودش بردارد ولی اگر قیمت آن از کفش خودش بیشتر باشد باید هر وقت صاحب آن پیدا شد زیادی قیمت را به او بدهد و چنانچه از پیدا شدن او ناامید شود باید با اجازه حاکم شرع زیادی قیمت را از طرف صاحبش صدقه بدهد و اگر احتمال دهد کفشی که مانده مال کسی نیست که کفش او را برده حکم مجهول المالک را دارد یعنی باید از صاحبش جستجو کند و اگر از پیدا شدن او نا امید شد از طرف او به فقیر غیر سید صدقه دهد. (ر.ک: توضیح المسائل حضرت امام (ره)، م 2581)

 چند استفتاء از محضر مبارک آیه الله علوی گرگانی دام ظله:
س1 – گاهى اوقات انسان به اموال مجهول المالک نظیر خودکار، پول و غیره در کوچه و خیابان برخورد مى‏کند یابنده با چه شرایطى حقّ تصرّف دارد ؟

ج1 – در صورتى که مال پیدا شده نشانه دارد و قیمت آن 12/6 نخود نقره سکه دار کمتر باشد و صاحب آن معلوم نباشد مى‏تواند به قصد این که ملک خودش شود بردارد، البتّه چنانچه در حرم خدا نباشد .

 س2 – فردى در میان کتابش مبلغى پول پیدا کرده و نمى‏داند کتاب را از چه کسى خریده است آیا مى‏تواند تصرّف کند ؟

ج2 – اگر شواهد و قرائنى نداشته باشد که دلالت کند پول مال دیگرى است حکم این است که مال خودش مى‏باشد در غیر این صورت برداشتن آن مشکل است و اگر صاحب را مى‏شناسد به او مى‏دهد و اگر نمى‏شناسد حکم مال مجهول المالک پیدا مى‏کند و باید به حاکم شرع بدهد .
 
س3 – اگر کسى مالى پیدا کرد و قصد انجام به وظیفه را در حال یا آینده نداشت در صورتى که آن مال همراهش باشد نماز خواندن چه صورت دارد ؟

ج3 – نماز خواندن با آن اشکال دارد .

 س4 – حکم اموالى را که بچّه انسان پیدا مى‏کند چیست ؟

ج4 – ولىّ او به وظایف لقطه عمل کند .

 س5 – اگر کسى مال لقطه (پیدا شده) را برندارد لکن با دست یا پا جابجا کند آیا مسئول است ؟

ج5 – ضامن است .
 
س6 – شخصى چهار عدد گوسفند را پیدا کرده بعد از مدّتها اعلان صاحب آن پیدا نشده در این مدّت هم گوسفندان نما داشته و هم این شخص خرجهاى زیادى را متحمّل شده با توجّه به این که قیمت گوسفندان هم با روز اوّل تفاوت بسیارى کرده تکلیف چیست ؟

ج6 – مخارجى که متحمّل شده است مى‏تواند از نماى آن خارج کند و بقیّه را به حاکم شرع بدهد .
س7 – چوپانى در بیابان اشیائى را پیدا کرده که متعلّق به چند صد سال پیش است، با توجّه به تعریف لقطه وظیفه چیست و آیا دولت مى‏تواند آنها را از او بگیرد ؟

ج7 – در صورتى که صدق گنج کند دولت مى‏تواند آن را بگیرد چون جزء انفال است ولى در غیر این صورت مال یابنده است
 
چند مسئله از رساله آیه الله بهجت ره:
« 32 » اگر مال نشانه دارى را که ارزش آن به یک درهم مى رسد در جایى پیدا کند که معلوم است به وسیله اعلان صاحب آن پیدا نمى شود، مثل بیابانها یا خرابه ها و مانند آن، اگر مالک آن ولو اجمالاً معلوم نباشد حکم کمتر از یک درهم را دارد؛ و اگر مالک آن ولو اجمالاً معلوم باشد باید به وظایفى که براى بعد از اعلان گفته شد عمل نماید.

« 33 » در موقع اعلان بعضى از اوصاف مال پیدا شده را مى گوید که تا حدودى آن را بشناساند و بعضى دیگر را نمى گوید تا مالک حقیقى را بشناسد.

« 34 » اگر کسى چیزى را پیدا کند و دیگرى بگوید مال من است، اگر یقین یا اطمینان پیدا کند که راست مى گوید یا دو شاهد عادل شهادت دهند و یا ادّعا کننده قسم بخورد که مال اوست، واجب است به او داده شود، ولى اگر از نشانه دادن او فقط گمان برایش حاصل شود یا یک شاهد عادل شهادت دهد، مخیّر است به او بدهد یا ندهد، و در صورتى که گمان قوى پیدا کند، وجوب تحویل به او خالى از وجه نیست.

« 35 » هرگاه چیزى را پیدا کند که اگر بماند فاسد مى شود، مى تواند آن را قیمت کند و براى خود بردارد، و میزان، قیمت زمانى است که در آن تصرف مى نماید، و تمام وظایفى که براى اصل مال بود، از قبیل اعلان و سایر وظایف، در اینجا براى عوض مال ثابت است، و مى تواند به حاکم مراجعه کرده و از او کسب تکلیف نماید.

منابع:
سایت آیه الله بهجت ره
سایت آیه الله علوی گرگانی دام ظله
سایت اندیشه قم
سایت اهل البیت

تبیان