ندانستنی‌های جالب (۶)

مجله همشهری دانستنیها – جلال افشار:

1. اگر خوراکی از دست شما به زمین بیفتد و ظرف پنج ثانیه آن را بردارید، سالم و بی خطر است

شاید درباره قانون پنج ثانیه شنیده باشید. این قانون می گوید اگر خوراکی روی زمین افتاده را پیش از گذشت پنج ثانیه بردارید، میکروب ها از زمین به خوراکی منتقل نمی شوند. اما باید بدانید این «قانون»، یک باور غیر علمی است. مهم نیست چقدر آن تکه غذا خوشمزه به نظر برسد؛ وقتی به زمین برخورد کند، پر می شود از هر نوع میکروبی که آنجا وجود دارد. انواع میکروب ها روی کف اتاق و آشپزخانه زندگی می کنند.

آنها در کف کفش ها و همراه هوا جابجا می شوند. بیشتر میکروب ها جزء خانواده ویروس ها یا باکتری ها هستند؛ موجوداتی که هر دو باعث بیماری می شوند. کف آشپزخانه اغلب به باکتری هایی آلوده است که در گوشت خام وجود دارد. میکروب های موجود در حمام هم به آسانی از راه دمپایی های روفرشی به درون خانه راه می یابند. همچنین هر بار که کسی عطسه می کند، هر ویروسی را که ممکن است داشته باشد، به کف اتاق می اندازد. سال 1382 تحقیقی روی قانون پنج ثانیه انجام شد. در این مطالعه، میکروب ای.کولای (میکروبی که به انسان آسیب می زند) کف زمین ریخته شد. سپس پاستیل خرسی و بیسکویت را روی زمین انداختند.

با بررسی این خوراکی ها زیر میکروسکوپ مشاهده شد که حتی زیر پنج ثانیه، پاستیل و بیسکویت به مقداری که می تواند انسان را بیمار کند، باکتری به خود گرفته اند. هیچ راه ساده ای برای فهمیدن این که کف زمین میکروب دارد یا نه، وجود ندارد. حتی زمینی که بسیار تمیز به نظر می رسد، ممکن است پر از میکروب باشد. بنابراین بهترین قانونی که از آن پیروی کنید، این است: چیزی را که روی زمین افتاده است، نخورید. اگر چیزی مثل چنگال یا پستانک بچه روی زمین افتاد، آن را با آب گرم و صابون بشویید. فقط بردن چیزی زیر شیر آب یا فوت کردن، میکروب آن را از بین نمی برد.

2. مواد غذایی فریزری از لحاظ ارزش غذایی، کاملا بی ارزش هستند

هر فرایندی که روی مواد غذایی انجام می گیرد، از ارزش غذایی آنها کم می کند؛ در واقع باعث می شود میزان ذخایر ویتامینی و املاح غذا کاهش پیدا کند. فریز (منجمد) کردن هم یکی از فرایندهایی است که روی مواد غذایی انجام می شود. برای نمونه وقتی گوشت را در فریزر قرار می دهید، از میزان مواد مغذی اش کاسته می شود و به این ترتیب ارزش غذایی آن نسبت به گوشت تازه، کاهش پیدا می کند. اما این به معنی آن نیست که ارزش غذایی مواد غذایی فریزری، کاملا صفر است و به تفاله غذایی تبدیل شده اند. هر چه فاصله زمانی بین فریز کردن و مصرف کمتر شود، مواد مغذی کمتر آسیب می بینند.

3. شکر باعث بیش فعالی بچه ها می شود

هر پدر و مادری که برای بچه کوچکش جشن تولدی سرشار از شیرینی و شکلات برگزار می کند احتمالا به این نتیجه گیری موهوم اعتقاد پیدا کرده است که خوردن شکر اضافه باعث بیش فعالی بچه ها می شود. اما بررسی های دانشمندان هیچ ارتباطی میان این شکر خوردن و بیش فعالی نشان نداده است. در حقیقت، بچه ها حتی بدون خوردن شکر اضافی هم در جشن ها و مهمانی های پر از همسن و سالان خود شلوغ بازی در می آورند. البته حساب درصد اندکی از بچه ها که مشکل انسولین و نیز کژرفتاری توأم دارند، جداست.

شلوغ بازی ها و بیش فعالی های بچه ها در شب های جشن و مهمانی و عید به احتمال زیاد ناشی از هیجان مضاعف و خوشحالی از دیدن همبازی هاست. به علاوه این احتمال وجود دارد که بعضی از مواد دیگر درون شیرینی ها (به جز شکر) باعث بیش فعالی بچه ها شوند؛ مثلا کافئین یکی از مسببین احتمالی کمی بیش فعالی در میان کودکان است. البته افسانه بودن ارتباط شکر و بیش فعالی، ناقض این موضوع نیست که باید مراقب میزان انرژی دریافتی در کودکان باشید. شکر اضافه باعث اضافه وزن، مقاومت نسبت به انسولین (و سرانجام بیماری دیابت)، افزایش فشار خون و حتی افزایش خطر برخی سرطان ها می شود.

4. هضم آدامس در معده هفت سال زمان می برد

هضم آدامس هرگز هفت سال زمان نیاز ندارد، چون در حقیقت هرگز هضم نخواهد شد. گذشته از مقداری مواد شیرین کننده و معطر، چیز زیادی در آدامس وجود ندارد که بدن انسان قادر به هضم آن باشد. قسمت اصلی آدامس از بسپار (پلیمر) منعطفی به نام «الاستومر» ساخته شده است که با گلیسرین و افزودنی هایی از جنس روغن نباتی (برای مرطوب و نرم نگه داشتن آدامس ترکیب شده اند. بدن انسان به سختی می تواند چیز زیادی از این ترکیب را هضم کند و وقتی نتواند آن را هضم کند، مثل بقیه مواد هضم نشدنی به صورت زباله دفع می شود. به همین سادگی به همین خوشمزگی.

البته این موضوع به معنی این نیست که قورت دادن آدامس کار درستی است. قورت دادن مقدار زیادی آدامس (یکجا) می تواند باعث انباشت آنها و مسدودشدن مسیر لوله گوارش شود. لوله گوارش انسان مسیرهای فرعی ندارد و اگر کار به این جا بکشد، باید به پزشک مراجعه کنید. همچنین از کسی که آدامسش را قورت می دهد، انتظار می رود خیلی چیزهای دیگر را هم قورت دهد.

به این ترتیب ممکن است آدامس قورت داده شده و هضم نشدنی، درون لوله گوارش با مواد هضم نشدنی دیگر (سکه، اسباب بازی، پوست تخمه، صدف و حتی تیغ) بسته ای برنده و چسبناک ایجاد کند و باعث بند آمدن مسیر لوله گوارش و حتی پاره شدن آن شود. آدامس به دیواره معده و روده شما هم نخواهد چسبید، اما با توجه به خطر بند آمدن راه روده، باز هم توصیه می کنیم بهتر است آدامس خود را به جای قورت دادن، تف کنید (البته درون سطل زباله).

5. نمک دریایی سالم تر از نمک معمولی است

چنین ادعایی هیچ پایه و مبنای علمی ندارد. تنها نمک مورد تایید از سوی وزارت بهداشت – که سلامت مصرف کننده را تامین می کند و مانع از ایجاد گواتر ناشی از کمبود ید می شود – «نمک یددار تصفیه شده» است. نمک هایی که بی مجوز استاندارد و وزارت بهداشت و بدون پروانه، به عنوان نمک دریا تولید و عرضه می شوند، به علت بار بالای ناخالصی ها، خطر ابتلا به سنگ کلیه را افزایش می دهند.

6. صبحانه نخوردن باعث افزایش وزن می شود

فرضیه ای که پشت این باور وجود دارد، این است که حذف وعده صبحانه باعث افزایش گرسنگی در طول روز می شود؛ در نتیجه فرد برای جبران وعده حذف شده، ناهار بیشتری می خورد یا به دنبال میان وعده های زیادتری خواهد بود. تعداد مطالعات علمی و کنترل شده ای که به بررسی این ادعا پرداخته اند، بسیار انگشت شمار است. با وجود این، همین مطالعات اندک هم عموما نتیجه گرفته اند حذف وعده صبحانه هیچ اثری بر اضافه کردن وزن ندارد؛ یا میزان تاثیر آن بسیار اندک است. همچنین بر اساس این مطالعات، کسی که صبحانه خورده است، لزوما در طول روز کالری کمتری نسبت به شخص صبحانه نخورده مصرف نمی کند.

7. چای سبز باید جایگزین چای سیاه شود

چای سیاه، سبز، سفید و هر کدام حد مصرفی برای خودشان دارند. برای مثال، مصرف بیش از سه تا چهار فنجان چای در روز توصیه نمی شود. شاید مقدار آنتی اکسیدان های چای سبز به دلیل فرایندهای کمتری که روی آن انجام شده، بیشتر باشد؛ اما این به معنای کیفیت پایین چای سیاه نیست. نوشیدن چای سیاه در مقایسه با چای سبز عارضه ای ایجاد نمی کند مگر این که میزان مصرفش نامناسب یا برگ چای به آلودگی خاصی دچار شده باشد.

8. هویج قدرت بینایی را افزایش می دهد

بعضی از چشم پزشکان می گویند شما هرگز خرگوشی را ندیده اید که عینک بزند! اما حقیقت این است که خوردن هویج باعث نمی شود شما بهتر ببینید. این که خوردن هویج برای چشمان تان سودمند است، واقعیت دارد. هویج دارای بتاکاروتان است. هنگامی که بتاکاروتن وارد بدن می شود، به ویتامین آ تجزیه می شود؛ ویتامینی که بدن برای حفظ بینایی عادی به آن نیاز دارد، اما چیزی که حقیقت ندارد این است که خوردن غذاهای دارای ویتامین آ قدرت بینایی شما را افزایش می دهد. بیشتر مردم در کشورهای پیشرفته به عنوان بخشی از برنامه غذایی خود، به میزان کافی ویتامین آ دریافت می کنند و ویتامین آ اضافی هیچ قدرت اضافی به چشمان آنها نمی دهد.

ولی در کشورهایی که با کمبود غذاهای سالم روبرو هستند، بسیاری از مردم از کمبود ویتامین آ رنج می برند. آنها حتی ممکن است در اثر کمبود ویتامین آ دچار کوری شوند. در این مورد خاص بی گمان خوردن هویج به تقویت بینایی کمک خواهد کرد. اگرچه هویج بینایی شما را قوی تر نمی کند، دریافت میزان مناسبی از ویتامین آ بسیار مهم است. شما افزون بر هویج، می توانید با خوردن تخم مرغ و شیر میزان مورد نیاز روزانه ویتامین آ بدن خود را دریافت کنید. فراموش نکنید: یک برنامه غذایی متعادل با انواع ویتامین ها هم چشمان شما و هم کل بدن تان را سالم و قوی نگه می دارد.

9. اگر با موی خیس بیرون بروید سرما می خورید

نه. بیرون رفتن با موی خیس ممکن است باعث سردرد شدید شود، اما باعث سرماخورگی نمی شود. سرماخوردگی یک بیماری ویروسی است. ویروس های سرماخوردگی ذره های بسیار ریزی هستند که آنها را با چشم نمی توان دید. این ذره ها در هوا جریان دارند و هرگاه به بدن شما راه یابند، دستگاه ایمنی بدن برای مبارزه با آنها واکنش نشان می دهد. این وضعیت به گرفتگی بینی، گلودرد و سردرد می انجامد و گفته می شود که سرماخوردگی رخ داده است. برای این که دچار سرماخوردگی شوید، باید با ویروس سرماخوردگی تماس داشته باشید؛

مثلا ویروس سرماخوردگی از شخصی که به سرماخوردگی دچار است، وارد بدن شما شود. این ویروس با عطسه، سرفه و تماس از بدن یک بیمار به بدن دیگر مردم جهان انتقال می یابد. این ویروس همچنان که پنهان از چشم ها به اطراف سفر می کند، تا سه ساعت ماندگار است. بنابراین، اگر نزدیک فرد مبتلا به سرماخوردگی باشید، به احتمال فراوان به این بیماری دچار می شوید. هنگامی که بدن ها خسته و بی رمق هستند، احتمال دچارشدن به سرماخوردگی در آنها بیشتر می شود.

کسانی که استراحت کافی یا تغذیه مناسب ندارند، احتمال سرماخوردگی در آنها بیشتر است. همچنین اگر به بدن تان سرمای شدید برسد، مثل هنگام بیرون رفتن با موی خیس، بدن شما خسته تر و ضعیف تر می شود. ضعیف شدن بدن به این دلیل است که هنگام لرزیدن، انرژی بیشتری مصرف می شود. بنابراین بیرون رفتن با موی خیس باعث سرماخوردگی نمی شود بلکه اگر در تماس با ویروس سرماخوردگی قرار بگیرید، احتمال بیمار شدن شما را افزایش می دهد.

10. آنتی اکسیدان ها برای سرطان مفیدند

با وجود تبلیغات گسترده ای که درباره تاثیر ضدسرطان آنتی اکسیدان ها می شنویم، مطالعات و پژوهش های انجام شده، به گواهی مقاله های پژوهشی متعددی که در این باره منتشر شده اند، نتایجی پر از تناقض نشان می دهند. در حقیقت بعضی پژوهش ها نشان داده اند برخی مواد آنتی اکسیدان، مثل «ویتامین ای» می توانند باعث وخیم تر شدن اوضاع برخی سرطان ها مثل سرطان ریه شوند.

برای روشن تر شدن این موضوع، دو پژوهشگر تحقیقی گسترده انجام دادند و در نهایت به فرضیه ای رسیدند که احتمالا توضیحی مناسب برای اثرات متناقض آنتی اکسیدان هاست. با وجود این که مولکول های اکسیدان برای عملکرد زیستی یاخته ها ضروری هستند، افزایش بیش از میزان نیاز آنها باعث تخریب یاخته ها می شود. آنتی اکسیدان ها مانع این تخریب و مرگ یاخته ای می شوند. در یاخته هایی که سرطانی می شوند، تعادل میان اکسیدان ها و آنتی اکسیدان ها به هم می خورد. میزان زیادی اکسیژن واکنش پذیر آزاد می شود که باعث تخریب یاخته وژن ها و به ویژه دستکاری ژن ها دخیل در رشد، تولیدمثل و مرگ یاخته می شود

که نتیجه آن سرطانی شدن است. به نظر می رسد آنتی اکسیدان های اضافی (به ویژه آنهایی که به صورت افزودنی و دارویی وارد بدن می شوند) هرگز به مقصد مناسبی درون یاخته نمی رسند و در حالی که در برخی نقاط یاخته انباشت اکسیژن واکنش پذیر خطر سرطان را در پی دارد، این مواد افزودنی نمی توانند به درستی با اکسیدان های سرطان زا مقابله کنند و در عوض به ساخت پروتئین هایی کمک می کنند که خود در سازوکار سرطانی شدن دخیل هستند. به این ترتیب درون یاخته های سرطانی میزان زیادی آنتی اکسیدان دیده می شود (اما در جای اشتباهی) و شاید راه بهتر برای مقابله این گونه سرطان ها، افزایش میزان اکسیدان ها باشد، نه آنتی اکسیدان های بدن.