برگشت ادرار از مثانه به طرف کلیه ها (ریفلاکس ادراری)

برگشت ادرار از مثانه به طرف بالا و کلیه ها یک بیماری نسبتا شایع است که با عفونتهای ادراری راجعه در کودکان مشخص می شود و اگر به موقع درمان نشود ممکن است سبب از بین رفتن کلیه ها گردد. اصطلاح اصلی، برگشت ادرار از مثانه به حالب است، ولی چون عموم مردم آشنائی با کلمه حالب ندارند، از کلمه کلیه استفاده شده است. در حقیقت ادرار ابتدا از کلیه ها وارد حالبها شده و در مراحل پیشرفته وارد کلیه ها می شود.

برگشت ادرار از مثانه به طرف بالا و کلیه ها چیست؟
در حالت طبیعی محل ورود حالبها به مثانه طوری است که امکان پس زدن ادرار داخل مثانه بداخل حالب و از آنجا به داخل کلیه وجود ندارد. حتی در حالت پری مثانه، هیچ ادراری از مثانه بطرف بالا نمی رود. در علم پزشکی کلیه ها و حالبها را دستگاه ادراری فوقانی و مثانه و مجرای ادرار را دستگاه ادراری تحتانی می گویند. کلا برگشت ادرار از مثانه به طرف بالا و دستگاه ادراری فوقانی را ریفلاکس ادراری می گویند. دستگاه ادراری مسئول دفع سموم و آب زیادی بدن است. اگر کلیه ها آب زیادی را دفع نکنند، انسان در مایعاتی که مصرف می کند غرق می شود.

سیستم یا دستگاه ادراری شامل دو کلیه، دو حالب، یک مثانه و یک مجرای ادراری می باشد. هنگام عبور خون از کلیه ها، سموم و آب زیادی بدن توسط کلیه ها گرفته می شود که در مجموع تشکیل ادرار را می دهند. ادرار تشکیل شده در کلیه ها از طریق دو لوله باریک بنام حالب پائین آمده و وارد مثانه می شود.

ادرار در مثانه جمع می شود و هنگام خالی شدن مثانه، ادرار از طریق مجرای ادرار بیرون می ریزد. در ریفلاکس، ادرار به طرف بالا به یک یا هر دو حالب برگشت پیدا کرده و گاها وارد یک یا هر دو کلیه نیز می شود. اگر ریفلاکس فقط یک حالب و کلیه را گرفتار کند می گویند یک طرفه است و اگر هر دو حالب و کلیه ها را مبتلا سازد می گویند که دو طرفه است.

چه کسانی مبتلا به ریفلاکس ادراری می شوند؟
کلا دو نوع ریفلاکس ادراری وجود دارد: اولیه و ثانویه. بسیاری از موارد ریفلاکس ادراری اولیه بوده و در ضمن یک طرفه است. در ریفلاکس ادراری اولیه نوزاد با حالبی متولد می شود که در داخل رحم به اندازه کافی رشد نکرده است. در حالت طبیعی حالب قبل از باز شدن در مثانه یک مسیر 3-2 سانتی متری در جدار مثانه را طی می کند که این قسمت از حالب را حالب داخل جداری می گویند و مثل یک دریچه عمل کرده و از برگشت ادرار بطرف بالا جلوگیری می کند.

در نوزادانیکه دارای ریفلاکس ادراری هستند این قسمت از حالب خوب تکامل نمی یابد و ادرار بطرف بالا برگشت پیدا می کند. بسیاری از موارد ریفلاکس ادراری اگر خفیف باشند با بزرگ شدن نوزاد بعلت تکامل یافتن حالب، ریفلاکس ادراری نیز رو به کاهش نهاده و برطرف می شود.

ریفلاکس ادراری ثانویه در مواردی اتفاق می افتد که یک انسدادی در مسیر خروجی ادرار پیش بیاید و یا اینکه فشار در داخل مثانه بنا به عللی افزایش پیدا کرده و ادرار را به طرف عقب به حالبها و کلیه براند. یک بیماری خطرناکی بنام وجود دریچه در مجرای خلفی در کودکان وجود دارد که بطور مادزادی یک دریچه در مجرای ادرار کودک وجود دارد که مانع خروج ادرار می شود.

در این نوزادان ریفلاکس ادراری دو طرفه بوده و حتی در موقعی که جنین در داخل رحم مادر است می توان با سونوگرافی این بیماری را تشخیص داد. چون این نوزادان برگشت شدید ادرار دارند که سبب اتساع و باد کردن حالبها و کلیه ها شده و در سونوگرافی دیده می شود. گاها در این موارد صبر نمی کنند تا در پایان 9 ماهگی زایمان انجام شود، چون برگشت ادرار کلیه ها را بشدت صدمه می زند.

در همچون مواردی وقتی جنین بتواند در خارج از رحم زنده بماند، مثلا 7 ماهگی، زایمان انجام می شود تا کلیه های نوزاد آسیب نبیند. بعد از تواد بلافاصله این نوزادان تحت درمان قرار می گیرند. علل بسیار دیگری هستند که می توانند سبب ریفلاکس ادراری ثانویه شوند. از علل مهمی که سبب افزایش فشار داخل مثانه می شود، آسیب به نخاع است.

در افرادیکه بعلت ضربه یا تصادف دچار آسیب به نخاع می شوند، در عده ای فشار داخل مثانه بشدت افزایش یافته و سبب عفونتهای ادراری مکرر و از بین رفتن کلیه ها می شود. بیشتر افرادیکه پس از آسیب به نخاع فوت می کنند، بعلت عوارض کلیوی آن، فوت می کنند. بر حسب شدت برگشت ادرار، ریفلاکس ادراری را به 5 درجه از 1 تا 5 تقسیم می کنند. نوع درجه یک ریفلاکس ادراری خفیف و نوع درجه 5 ریفلاکس ادراری بسیار شدید است.

علائم ریفلاکس ادراری کدامها هستند؟
در بسیاری از موارد کودکی که دارای ریفلاکس ادراری است هیچ علامتی ندارد. شایعترین علامت عفونت ادراری است. و گاها وقتی والدین متوجه ریفلاکس ادراری در فرزند خود می شوند، که عوارض نارسائی کلیه در فرزندان آنها ایجاد می شود. این کودکان بطور مکرر دچار عفونت ادراری می گردند. علت عفونت ادراری این است که ادراری که در ادرار باقیمانده در سیستم ادراری میکروبها رشد کرده و عفونت ادراری ایجاد می شود.

در علم پزشکی ماه اول زندگی دوره نوزادی، دو سال اول زندگی دوره شیر خوارگی و 14-2 سالگی را دوران کودکی می گویند. بررسیها نشان داده اند که 30 درصد کودکان و 70 درصد شیرخوارانیکه مبتلا به عفونت ادراری هستند، میتلا به ریفلاکس ادراری هم می باشند. یعنی از هر 3 کودک مبتلا به عفونت ادراری یک نفر و از هر سه شیرخوار مبتلا به عفونت ادراری دو نفر دارای ریفلاکس ادراری هستند. بنابراین والدین عفونت ادراری در کودکان خود را نباید سهل و ساده تلقی کنند.

عوارض ریفلاکس ادراری کدامها هستند؟
وقتی که کودکی مبتلا به عفونت ادراری می شود، باکتریها بطرف بالا رفته و سبب آسیب کلیه ها می شوند. هر بار که این تکرار می شود، کلیه ها بیشتر آسیب می بینند و بلاخره مرحله ای می رسد که متاسفانه کلیه ها کار خود را از دست می دهند.

چگونه می توان ریفلاکس ادراری را تشخیص داد؟
تشخیص آن ساده است. توسط پزشک متخصص یک سوند ادراری از مجرا وارد مثانه می شود و مثانه از طریق سوند پر از ماده حاجب می شود تا در رادیوگرافی دیده شود. در حالت طبیعی فقط مثانه پر می شود و ماده حاجب نمی تواند وارد حالبها شود. ولی در کودکی که دارای ریفلاکس ادراری است، بسته به شدت ریفلاکس، مقداری از ماده حاجب وارد حالبها و کلیه ها خواهد شد.

درمان ریفلاکس ادراری چیست؟

بسیاری از ریفلاکسهای ادراری خفیف (درج یک و2) با گذشت زمان و بزرگ شدن کودک برطرف می شوند. منتهی این کودکان باید تحت نظر بوده و در صورت لزوم درمان شوند تا آسیبی به کلیه ها وارد نشود. هر قدر سن کودک کمتر و شدت ریفلاکس ادراری کمتر باشد، احتمال بهبود آن بیشتر است. مثلا در کودک 10 ساله با ریفلاکس ادراری درجه 3 بعید است که ریفلاکس ادراری با گذشت زمکان بهبود یابد.

گاها لازم است برای این کودکان ماهها آنتی بیوتیک بخصوصی تجویز شود. در موارد زیر لازم است که حتما جراحی انجام شود:
• علی رغم درمان آنتی بیوتیک کودک بطور مکرر مبتلا به عفونت ادراری شود
• کلیه ها شروع به آسیب دیدن بکنند
• کودک به اندازه ای بزرگ شده باشد که دیگر شانس بهبودی وجود نداشته باشد.
• شدت ریفلاکس ادراری بالا باشد مثلا درجه 5.
هر خانمی که دارای هر درجه از ریفلاکس ادراری می خواهد حامله شود. چون ریفلاکس ادراری فرد را مستعد عفونت ادراری می کند و عفونت ادراری در خانمهای حامله پر عارضه است.

منبع:7sib.ir