رشد حرکتی کودک را چگونه بسنجیم؟
«بچه اینقدر تو خونه بدو بدو نکن، بشین»، «کم بالا و پایین بپر الان همسایه شاکی می‌شه»، «تو خونه توپ‌بازی نکن»، «از روی مبل نپر» و… اینها جمله‌هایی هستند که اغلب والدین آنها را به کار می‌برند. متاسفانه آپارتمانهای کوچک و فضاهای نامناسب برای بازی کودکان یا مشغله کاری والدین برای بردن کودکان به فضاهای باز، باعث ایجاد کم‌تحرکی و اختلال‌هایی در رشد حرکتی شده است.
رشد از 3 حوزه رشد شناختی-ذهنی، رشد عاطفی-اجتماعی و رشد حرکتی-جسمی تشکیل شده و همه این حوزه‌ها در رشد و تکامل کودکان نقش مهمی ایفا می‌کنند، بنابراین تک‌بعدی‌کردن رشد، کودک را دچار اختلال می‌کند؛ چیزی که متاسفانه امروزه شایع شده. به همین بهانه در گفت‌و‌گو با دکتر فرهاد قدیری، دکترای تربیت‌بدنی با گرایش رفتار حرکتی و عضو هیات‌‌علمی دانشگاه خوارزمی به این موضوع پرداخته‌ایم.
رشد حرکتی تا چه حد اهمیت دارد؟
متاسفانه یکی از کارهای اشتباهی که امروزه والدین انجام می‌دهند، این است که فقط به پرورش رشد شناختی می‌پردازند و از 2 حوزه دیگر (حرکتی و عاطفی) غافل می‌شوند. اگر محیطی پویا و غنی برای ظهور استعدادهای حرکتی کودک فراهم نشود در 2 حوزه شناختی و عاطفی هم دچار مشکل خواهد شد. مثلا یکی از ابعاد رشد حرکتی، رشد حرکات ظریف است که معمولا ما با دستانمان انجام میدهیم.
از مهم‌ترین این حرکات، می‌توان به قلم دست گرفتن برای نوشتن یا نقاشی اشاره کرد. اگر کودکی در 7 سال ابتدای زندگی خود به قدرت و مهارت کافی برای در دست گرفتن قلم نرسد، وقتی وارد مدرسه می‌شود، مهارت نوشتن خوبی نخواهد داشت. حال هر چقدر این کودک باهوش و با سطح یادگیری بالایی باشد، چون نمی‌تواند خوب بنویسد، از سایر دانش‌آموزان عقب خواهد ماند. این اتفاق باعث افت تحصیلی، ضعف اعتماد به‌نفس و در نهایت عزت نفس پایین او خواهدشد.
چه کنیم تا کودکان رشد حرکتی مناسبی داشته باشند؟
در دوران کودکی، رشد حرکات درشت اهمیت زیادی دارد. حرکت‌هایی مانند دویدن، پریدن، جهیدن، لی‌لی، دریافت و پرتاب توپ که به‌عنوان حرکات بنیادی معروف هستند. ظهور این مهارتها به عوامل محیطی مانند فضای بازی، تشویق والدین و همسالان بستگی دارد. متاسفانه برخی والدین فکر می‌کنند همه مهارتهای مذکور به شکل طبیعی در کودک شکل خواهد گرفت. مثلا خیلیها بر این باورند مهارت دویدن در کودکان بدون هیچ محدودیتی ظهور پیدا می‌کند. اگر چنین است پس چرا بسیاری از دختران دبیرستانی ما توانایی 100 متر دویدن اصولی را ندارند؟
چرا؟
چون این مهارت را از کودکی نیاموخته‌اند. دویدن باید در فضای باز بررسی شود، نه در خانه. وقتی کودک می‌دود، باید مرحله پرواز را داشته باشد. اگر به دویدن دونده‌ها توجه کرده باشید، می‌بینید بعد از هر قدم بلندی که برمی‌دارند، زمانی را در هوا هستند و هیچ‌کدام از پاهایشان روی زمین نیست. به این حالت مرحله پرواز می‌گویند. کودکان 4-3 ساله باید بتوانند از این الگو به همراه استفاده از دستها پیروی کنند.
به جز دویدن، رشد چه حرکتی از نظر شما مهم است؟
لی‌لی کردن. لی‌لی از این جهت اهمیت دارد که شاخصی از سلامت ساختارهای مغزی است زیرا یک قسمت از بدن در حال فعالیت و قسمت دیگر تقریبا غیرفعال است. حرکت دیگری هم وجود دارد که در متون علمی به آن تاخت یا یورتمه گفته می‌شود که حرکتی شبیه اسب است. مورد بعدی، پرش جفت است و لازم است همه کودکان تا قبل از سن مدرسه تمام این مهارتها را درست انجام دهند. می‌توان با تشویق کودکان به اجرای متنوعی از فعالیتها مثل بازیهای توپی، دوچرخهسواری، شنا و…. شرایطی مهیا کرد که فرزند در رشد حرکتی درشت و ظریف به تمام ظرفیتهای خود برسد.
آیا اختلال در رشد حرکتی روی نمو جسمانی کودکان هم تاثیر می‌گذارد؟
بله، حرکت، محرک رشد جسمانی است. البته نمو جسمانی در دوره کودکی و نوجوانی مثلا در شاخص قد تحت‌تاثیر ژنتیک است اما برای‌اینکه کودک به حداکثر قد ممکن که از لحاظ ژنتیکی برسد، باید فعالیت بدنی داشته باشد. از طرفی حرکت و فعالیت بدنی در فضاهای مناسب، انرژی کودک را مصرف و ساعت خوابش را تنظیم می‌کند.
از سوی دیگر، فعالیت بدنی کافی و کامل در محیط‌های مناسب اشتهای او را باز می‌کند و بهتر غذا می‌خورد. اگر کودک فقط در خانه یا محیط‌های بسته و کوچک حضور داشته باشد، دچار استرس و اضطراب می‌شود، اشتهایش کاهش می‌یابد و مواد غذایی کافی به بدنش نمی‌رسد و در نهایت نمو جسمانی او آن‌طور که باید اتفاق نمی‌افتد یا اسیر چرخه خطرناک چاقی – بیتحرکی خواهدشد.
اگر کودکی تا قبل از سن مدرسه به تواناییهای فوق دست نیافت، چه؟
تا سن 9 سالگی زمان برای یادگیری این تواناییها هست و می‌شود با اعمال برخی مداخلات این تاخیر را جبران کرد. انتظار ما از والدین این است که اجازه ندهند کودکشان آنقدر بیتحرک باشد که حتی بعد از 9 سالگی هم در انجام فعالیتهای بدنی لازم برای رشد دچار مشکل شود. اگر این مشکل به نوجوانی کشیده شود، یادگیری مهارتهای پیچیدهتر ورزشی مانند بسکتبال غیرممکن خواهد شد. این معضلی است که امروز در دختران و پسران دبیرستانی زیاد میبینیم. دخترانی که با یک دور دویدن دور زمین به شدت خسته می‌شوند و علتش یاد نگرفتن الگوی مناسب در دوران کودکی است.
از کجا بدانیم فرزندمان به رشد حرکتی مطلوب دست یافته؟
ارزیابی رشد حرکتی یک کار تخصصی است که با ابزار‌های رشدی و زیر نظر متخصصان رفتارحرکتی انجام می‌شود. الگوهای حرکتی از راه مشاهده و فیلمبرداری از حرکات کودک بررسی و سپس با هنجارهای موجود مقایسه می‌شود. متاسفانه این موضوع در جامعه ما هنوز جا نیفتاده اما این‌کار در برخی مهدکودک‌ها آغاز شده است و اطلاعات لازم در اختیار والدین قرار می‌گیرد.
منبع:salamatiran.com
