شیمی درمانی چیست؟

مفهوم شیمی درمانی :

مردم از شنیدن واژه شیمی درمانی وحشت دارند و براین باورند که هر فردی که شیمی درمانی می‌شود، به بیماری سرطانی و درمان‌ناپذیری مبتلاست و به‌زودی زندگی را وداع خواهد کرد، در حالی که چنین نیست.
سرطان وقتی رخ می‌دهد که سلول‌های بدن به‌صورت غیرطبیعی و غیرقابل کنترل تکثیر شوند. شیمی درمانی به وسیله جلوگیری از تقسیم و تکثیر سلول‌های سرطانی موجب تخریب این روند می‌شود. داروهای شیمی درمانی از طریق خون به سلول‌های سرطانی و تمام قسمت‌های بدن منتقل می‌شوند. این داروها روی سلول‌های سالم هم اثر تخریبی دارند که به‌صورت عوارض جانبی بروز می‌کند؛ این عوارض موقتی هستند و با پایان درمان قطع می‌شوند. یکی دیگر از مهم‌ترین عوارض شیمی‌درمانی، کاهش تعداد سلول‌های خونی است. اهمیت این عارضه تا حدی است که می‌تواند موجب مرگ بیمار شود. شما با مدیریت صحیح این عارضه می‌توانید در موفقیت درمانتان نقش بسزایی داشته باشید. مقاله حاضر به شما کمک می‌کند با همکاری پزشک و پرستار، بسیاری از مشکلات خونی‌تان را رفع کنید.

ریزش مو یکی از عوارض شیمی‌درمانی در استفاده برخی از داروهاست. ریزش مو در عین حال با طول مدت درمان و میزان مصرف دارو برای برخی از داروها بستگی دارد. در این افراد ریزش مو ناشی از آسیب به پیاز مو است و ساقه مو مقاومت خود را در مقابل شستن، فشار و شانه‌زدن از دست می‌دهد. ریزش مو معمولا حدودا پس از 2هفته از روز شروع نخستین مرحله شیمی‌درمانی شروع می‌شود و معمولا قابل برگشت است.

رویش جدید مو معمولا حدود 2ماه پس از پایان شیمی درمانی است. سوء تغذیه و کمبود پروتئین می‌تواند به ریزش مو در بیماران شدت بخشد. از نظر روانی ریزش مو می‌تواند اثرات منفی زیادی در بیماران به‌خصوص خانم‌های جوان داشته باشد. اضطراب، غم، خشم و ترس از تمسخر دیگران موجب انزواطلبی بیماران می‌شود و این اثرات روانی می‌توانند بر روابط اجتماعی و حتی زندگی جنسی برخی از بیماران اثر کند.

برای جلوگیری و کاهش اثرات روانی منفی ناشی از ریزش مو می‌توان قبل از درمان بیماران را به مقابله با آن آماده کرد. البته روش‌هایی برای جلوگیری یا کاهش ریزش مو در این بیماران پیدا شده است هر چند خود این روش‌ها تا حدودی مشکل‌آفرین هستند ولی در کاهش ریزش مو و اثرات روانی منفی آن مؤثر هستند.

مشکلات خونی در بیماران تحت شیمی درمانی

اندام‌های داخلی از قبیل مغز استخوان، طحال و کلیه به کمک سیستم گردش خون و شبکه عروق و غدد لنفاوی کار تولید و تکامل سلول‌های خونی را انجام می‌دهند. مغز استخوان به‌صورت یک بافت اسفنجی در داخل استخوان قرار دارد و به‌طور دائم در حال ساختن سلول‌های خونی است. محصول نهایی مغز استخوان، گلبول‌های قرمز، گلبول‌های سفید و پلاکت‌هاست. این سلول‌ها بعد از ساخته شدن توسط سیستم گردش خون و شبکه لنفاوی به نقاط مختلف بدن منتقل شده و وظایفی را انجام می‌دهند.

شیمی درمانی چگونه عمل می کند؟

شیمی درمانی رشد سلول های سرطانی که تقسیم و رشد بالایی دارند را کاهش می دهند یا متوقف می کند. ولی شیمی درمانی می تواند به سلول های سالم خصوصاً آن دسته که رشد بالایی دارند مانند سلول های پوششی دهان، روده و مو هم آسیب بزند. معمولاً عوارض جانبی بعد از اتمام شیمی درمانی بهتر یا کاملاً برطرف می شود.

شیمی درمانی چه کاری انجام می دهد؟

بسته به نوع سرطان و میزان پیشرفتگی آن، شیمی درمانی می تواند:

1- سرطان را معالجه کند :

اگر شیمی درمانی سلول های سرطانی را تا حدی از بین ببرد که دیگر پزشک نتواند اثری از آن را در بدن بیابد و بیماری، دیگر باز نگردد.

2-  سرطان را کنترل کند :

اگر شیمی درمانی از انتشار سرطان جلوگیری کند، سرعت رشد آن را کاهش دهد یا سلول های سرطانی که در سایر نقاط بدن پخش شده اند را نابود کند.

3-  بهبود علائم سرطان :

(به آن درمان پالیاتیو هم گفته می شود) اگر شیمی درمانی توموری که باعث فشار یا درد شده است را کوچک کند.

شیمی درمانی چگونه استفاده می شود؟

گاهی شیمی درمانی به عنوان تنها درمان برای سرطان استفاده می شود. ولی بیشتر اوقات بیمار شیمی درمانی را همراه با جراحی، رادیوتراپی (پرتو درمانی Radiation Therapy-) یا زیست درمانی (بایولوجیکال تراپی Biological Therapy-) دریافت می کند.

شیمی درمانی می تواند :

1- قبل از جراحی یا رادیوتراپی، تومور را کوچک تر کند. این روش، شیمی درمانی نئوادجووَنت (Neo-adjuvant chemotherapy) نام دارد.
2- تخریب سلول های سرطانی که ممکن است بعد از جراحی یا رادیوتراپی باقی مانده باشند. این روش، شیمی درمانی ادجووَنت (Adjuvant chemotherapy) نام دارد.
3- باعث می شود رادیوتراپی و بایولوجیکال تراپی تأثیر بهتری داشته باشند.
4- سلول های سرطانی که عود کرده اند یا به سایر نقاط بدن انتشار یافته اند (متاستاز داده اند) را از بین می برند.

داروهای شیمی درمانی چگونه داده می شوند؟

داروهای شیمی درمانی را می توان از راه های مختلفی وارد بدن کرد:

1- تزریق :

شیمی درمانی می تواند به صورت تزریق در عضلۀ بازو، ران، باسن یا درست زیر پوست دربافت چربیِ بازو، پا یا شکم باشد.

2- درون شریانی (Intra – arterial [IA]) :

دارو را مستقیماً وارد شریان تغذیه کنندۀ تومور کرد.

3- داخل صفاقی (Intraperitoneal [IP]) :

داروی شیمی درمانی را مستقیماً وارد حفرۀ پری توئن کرد. (حفرۀ پری توئن ارگان هایی مثل روده ها، معده، کبد و تخمدان ها در بر می گیرد)

4- درون وریدی (Intravenous [IV]) :

دارو را مستقیماً به ورید وارد کرد.

5- موضعی :

داروی شیمی درمانی به صورت کرم است که بیمار آن را به پوست ناحیه مورد نظر می مالد.

6- خوراکی :

داروی شیمی درمانی می تواند به صورت قرص، کپسول یا مایعی که باید بلعیده شود باشد.