هنر و صنایع دستی ایران (نخ ریسی)

دوک نخ ریسی اولین وسیله پارچه بافی است که الیاف را به نخ تبدیل می کند. تکامل این وسیله نقش مهمی درپیشرفت فن نساجی داشته و مقدمه پیدایش چرخ نخ ریسی است .

یافته های باستان شناسی نشان دهنده استفاده دوک از دوره نوسنگی است . در بسیاری از محوطه های باستانی عصر نوسنگی ایران دوکهای متعددی یافت شده اند. مهری از محوطه چغامیشِ خوزستان متعلق به 3300 ق م زنی را در حال نخ ریسی نشان می دهد.

تصویر نمونه ای از نخ ریسی در ایران باستان را نشان می دهد. زنی با دستانی پوشیده از زیور آلات، به حالت غیر رسمی و چهار زانو در برابر میزی نشسته. او دوک نخ ریسی را که در بالا دارای فرمی گُل مانند است با دست چپ خود گرفته است. لباس تونیک مانند بدون آستینی به تن دارد و سرپوشی که بر شانه اش افتاده،موهای بلند او را نمایان ساخته.

شخصی که در پشت ایستاده نیز لباسی با آستینی کوتاه به تن دارد. در این تصویر صندلی با پارچه ای پوشیده شده و در برابرمیزی که پایه های کوتاه و رویه ای ضخیم دارد، قرار گرفته. بر روی میزخوراکی از ماهی و شش -هفت عدد نان وجود دارد. به نظر می رسد زن از طبقه ی بالای اجتماعی باشد. در پشت سر او خدمتکاری مشغول باد زدن این زن است. این اثر در موزه ی لوور نگهداری می شود.جنس ماده ی این نقش برجسته نشان می دهد که این اثر متعلق به شوش و مربوط به قرن هفتم یا هشتم پیش از میلاد است.

در دوره اسلامی نیز دوک نخ ، چرخ نخ ریسی و دستگاه بافندگی مهمترین ابزارهای بافت بودند. مسکویه (320ـ421؛ ج 2، ص 230) احتمالاً به چرخ نخ ریسی در یکی از شهرهای عصر آل بویه اشاره دارد، که نشان دهنده کارآیی بالای این دستگاه است . این دستگاه در دوره اسلامی نیز با پیشرفتهای فنی همراه بود، از جمله تکامل رکابهای مخصوص بالا و پایین بردن متناوب تارها با حرکت پا، که تواناییهای بافنده را به مقدار زیاد افزایش می داد. در این دوره دستگاههای رکاب دار رواج یافت.
منبع:irandeserts.com