نقد و بررسی فیلم محمد رسول الله ( ص )

خلاصه داستان :

این فیلم به زندگی دوران کودکی حضرت محمد ( ص ) و رویدادهای مختلف این دوران می پردازد.

کارگردان :                                                                                                                          

مجید مجیدی : متولد سال 1338 در طالش است و فعالیت های هنری خود را ابتدا با بازی در تئاتر آغاز کرد و سپس در سالهای دهه ی 60 و 70 بازیگری در سینما را تجربه کرد. با اینحال مجیدی در سالهای بعد تصمیم گرفت بازی در مقابل دوربین را کنار گذاشته و به کارگردانی روی بیاورد. وی اولین سینماگر ایرانی بود که یکی از فیلمهایش به نام « بچه های آسمان » توانسته بود به میان 5 فیلم نهایی جایزه اسکار بهترین فیلم خارجی راه پیدا کند. از جمله مشهورترین ساخته های مجید مجیدی تا پیش از این فیلم، « بچه های آسمان » ، « رنگ خدا » ، « باران » و « آواز گنجشک ها » بوده است.

درباره فیلم « محمد رسول الله ( ص ) » :

ساختن فیلمی در وصف مهربانی های خاتم انبیاء و به تصویر کشیدن چهره ای راستین از ایشان، در وضع آشفته این روزهای گیتی پهناور، ضروری به نظر می رسید و مجید مجیدی به درستی در این وضعیت به سراغ ساخت اثری پر هزینه و بین المللی درباره زندگی حضرت محمد ( ص ) رفت تا بتواند تصویری شایسته از پیامبر اسلام برای جهانیان ترسیم کند. اما متاسفانه نتیجه کار چنان بد است که حتی « محمد رسول الله ( ص ) » نمی تواند در حد فیلم « رسالت » مصطفی عقاد باشد.

« محمد رسول الله ( ص ) » با مجموعه ای از بهترین سینماگران جهانی در پشت صحنه ساخته شده است اما ایراد کار در جایی خودش را نشان می دهد که سینماگران ایرانی آن فضا را تجربه نکرده اند و آن ساخت یک اثر بیگ پروداکشن با زبان بین المللی سینماست. فیلم جدید مجید مجیدی فیلم خوش رنگ و لعابی است و از امتیازات ویژه فنی در هنگام ساخت برخوردار بوده اما بطور شگفت انگیزی در تمامی بخش ها دارای ضعف های نابخشودنی است که هرگز نمی توان به جهت بیگ پروداکشن بودن اثر، به راحتی از کنار آن گذشت.

اولین مشکل بزرگ فیلم ، فیلمنامه ضعیف و آشفته مجید مجیدی و کامبوزیا پرتوی است که نمی تواند حق مطلب را درباره زندگی کودکی پیامبر عظیم الشان اسلام به درستی ادا نماید. داستان فیلم در دوران شعب ابی طالب آغاز می شود اما دیری نمی گذرد که با یک فلشبک در ذهن ابوطالب، به زندگی دوران تولد پیامبر و کودکی ایشان می رود و مشکلات فیلم یکی پس از دیگری خودشان را نمایان می سازند.

اولین ایراد بزرگ فیلم مجید مجیدی چندپارگی داستان و نحوه چیدمان رویدادهای زندگی پیامبر اسلام در کنار یکدیگر است که بی ذوق و بسیار شلخته به تصویر کشیده شده اند. فیلم بصورت پله وار تنها قصد داشته آنچه را که در روایات آمده به تصویر بکشد و برنامه ای به جهت ارتباط دادن این داستان ها به یکدیگر در قالب یک قصه واحد نداشته است. یکی از نکات جذاب درباره فیلم « رسالت » مصطفی عقاد این بود که در آن اثر، مهمترین دوران زندگی پیامبر اسلام به زیبایی در قالب قصه ای واحد، با روایتی جذاب و هیجان انگیز به تصویر کشیده می شد. اما در « محمد رسول الله ( ص ) » خبری از پرداخت رویدادهای زندگی دوران کودکی پیامبر نیست؛ گویی که فیلم چند اپیزود مختلف بوده که به یکدیگر متصل شده اند و نمی توان ترتیب مشخصی برای آن قائل شد.

در فیلم « محمد رسول الله ( ص ) » شخصیت های داستان نیز فاقد پرداخت و هویت هستند و تنها تریبونی هستند برای بیان سخنان. فیلم هرگز شخصیت چند بعدی را به مخاطب معرفی نمی کند تا بتواند به عنوان یک ” شخصیت ” او را در فیلم دنبال نماید. به عنوان مثال مادرِ پیامبر گرامی اسلام، شخصیتی متصور شده که در همه حال در حال خندیدن است؛ حتی در زمانی که در اوج بحران قرار دارد! در بخشی از فیلم زمانی که حلیمه بصورت اتفاقی سر از منزل آمنه در می آورد، آمنه که به نظر می رسد باید بابت گرسنگی حضرت محمد ( ص ) در گهواره در اوج نگرانی قرار داشته باشد، با خوشرویی و خونسردی تمام او را به خانه دعوت می کند و باز هم در همه حال لبخند بر چهره دارد!

همچنین فیلم شخصیت عجیب و غریبی به نام ساموئل ( با بازی محسن تنابنده ) دارد که وضعیتی به مراتب بغرنج تر از دیگر شخصیت های فیلم دارد. این شخصیت یهودی حیله گر در فیلم به دنبال یافتن حضرت محمد ( ص ) با توسل به خشونت است و قرار است بارِ تعلیقی فیلم را بر دوش بکشد اما چنان خنثی و بی پرداخت است که حضورش اصلا به چشم نمی آید و در کلاس فیلمنامه نویسی و شخصیت پردازی سینمایی شبیه به یک اتود اولیه است! ساموئل در فیلم « محمد رسول الله ( ص ) » بیش از یک دهه از عمرش را به دنبال یافتن حضرت محمد ( ص ) سپری می کند که به نظر می رسد عزم راسخی برای یافتن پیامبر و رسیدن به هدف خود دارد، اما بطور شگفت انگیزی در اواخر فیلم به یکباره متحول می شود و تمام آنچه که در نزدیک به سه ساعت از او دیده بودیم و قرار بوده تعلیق فیلم را رقم بزند رنگ می بازد! پرداخت شخصیت ساموئل و در مجموع شخصیت های یهودی فیلم ابدا کیفیت قابل قبولی ندارد. به تصویر کشیدن سکانس دست انداختن یکی از رهبران در داخل کیسه سکه و بازی کردن با پولهایش، از جمله لحظه های عجیب و غریب فیلم به شمار می رود.

تصویری که مجید مجیدی از زندگی حضرت محمد (ص ) در دوران کودکی ارائه کرده نیز دارای ایراداتی در فرم و قالب سینماست که به تاثیرگذاری زندگی ایشان بر مخاطب فیلم ضربه وارد کرده است. در بخشی از فیلم حضرت محمد ( ص ) به شفای دایه شان، حلیمه ، اقدام می نمایند که سبب بازگشت سلامتی به حلیمه می گردد اما مدت زمان زیادی از فیلم نگذشته که اینبار مریضی به سراغ مادر پیامبر می آید اما اینبار شاهد معجزه ای از جانب پیامبر نیستیم.حال سوالی که برای مخاطب پیش می آید این است که چرا اینبار پیامبر به شفای مادرشان اقدام نکردند؟ در حالی که شرایط در هر دو حالت یکسان بود!

فیلم در بخش دیگری در ساحل به معجزه ای از پیامبر اشاره می کند که در آن دریا خروشان شده و ماهی هایی را به ساحل می آورد تا کودکان و مردم گرسنه آن حوالی بتوانند از گرسنگی درآیند. اما احتمالا مجید مجیدی به درستی نمی دانست که با به تصویر کشیدن این سکانس، این سوال نزد مخاطبین فیلم پیش خواهد آمد که چرا حضرت محمد ( ص ) گرسنگان مکه را اینچنین از گرسنگی نجات ندادند و یا حتی در زمان شعب ابیطالب چنین معجزاتی را انجام ندادند؟ پاسخ این سوال زمانی سخت تر می شود که فیلم برای مخاطب غیرمسلمان به نمایش درآید. مخاظبی که می داند مهمترین وجه زندگی پیامبر اسلام نه معجزات اینچنینی ، بلکه کتاب مقدس بوده است. نمای نورانی که مجیدی از پیامبر اسلام در بالای صخره بر فراز دریا گرفته ، بادی که به جامع او می وزد و موهایی که به وزش در می آید و… این تصویری است که معمولا آثار مذهبی کلاسیک هالیوودی در وصف پیامبرانشان از آن استفاده می کردند که اینبار نیز در « محمد رسول الله ( ص ) » پس از سالها شاهد استفاده مجدد از این نوع تصاویر هستیم.

ادبیات به کار رفته در دیالوگ نویسی های فیلم نیز از ایرادات عجیبی رنج می برد که این مورد جای تعجب بسیاری دارد. این در حالی است که در دهه های گذشته تلویزیون ایران شاهد سریال های مذهبی فاخری نظیر « امام علی ( ع ) » بوده که دیالوگ نویسی آن با رعایت ریزترین جزئیات ادبی به رشته نگارش درآمده بود. اما اینبار در ساخت « محمد رسول الله ( ص ) » از این وسواس نگارشی خبری نیست و ما شاهد کلمات عجیبی هستیم که از زبان شخصیت های داستان خارج می شود. به کار بردن کلماتی نظیر « رفع تحریم » ، « تب اش نمی افتد » و « قیمت کالایت را بگو » نشان از این دارد که مجید مجیدی و کامبوزیا پرتوی خیلی اعتقادی به استفاده از ادبیات فاخر زبان فارسی در فیلم نداشته اند.

پرداخت بسیار بد صحنه های موعظه کردن پیامبر ، از دیگر نقاط ضعف فیلم « محمد رسول الله ( ص ) » می باشد.متاسفانه اصرار مجید مجیدی به گنجاندن تمام صفات بارز و ارزشمند حضرت رسول اکرم در فیلم « محمد رسول الله ( ص ) » باعث شده تا صحنه هایی را شاهد باشیم که بی ارتباط با داستان اصلی فیلم هستند و مشابه یک کلیپ تبلیغاتی می باشند. برای درک بهتر این مشکل می توان به سکانس زنده به گور کردن دختر توسط یک جاهل اشاره کرد که در اوج عصبانیت و خشونت با شنیدن موعظه پیامبر اکرم که با کمترین پرداخت سینمایی انجام شده و صرفا با ذکر یک دیالوگ کتابی به فیلم آورده شده، متحول می شود! همچنین مجید مجیدی برای به تصویر کشیدن صفت ارزشمند ” امین ” بودن حضرت محمد ( ص ) به دم دستی ترین روش ممکن متوسل می شود و بی آنکه سکانس بازار و فروختن برده ، ارتباطی به داستان فیلم داشته باشد، موعظه هایی از پیامبر اسلام را با ساده ترین شکل ممکن بر زبان می آورد که این یکی هم شباهتی به قالب استاندارد سینمای بین الملل ندارد.

در بخش های فنی، « محمد رسول الله ( ص ) » با توجه به بودجه عظیمی که در اختیار داشته، از استاندارد های سینمایی ایران فراتر می رود اما ایرادات ساخت یک اثر بیگ پروداکشن در اینجا نیز به خوبی هویداست. مجیدی هرگز کارگردانی نبوده که تولید فاخری داشته باشد و حالا که در اولین تجربه اش، بودجه هنگفتی در اختیارش قرار گرفته، موفق نشده از این امتیاز به نحو احسن برای تبدیل خود به فیلمسازی بین المللی استفاده نماید. فیلم به جز در سکانس های حمله ابرهه به مکه و سکانس دریا، استفاده ای از جلوه های ویژه نکرده است. اما همین 2 صحنه هیجان انگیز فیلم نیز، نه در بخش جلوه های ویژه که حتی در مقایسه با بسیاری از فیلمهای هالیوودی بهتر پرداخته شده اند ، بلکه در نحوه کارگردانی ضعف رهبری شده اند. در این سکانس ها بیشتر از اینکه ردپای وسواس کارگردان و خلاقیت در اجرا به چشم بخورد، سیاه لشگرهایی حضور دارند که دائم در حال فریاد زدن هستند و به دور خودشان در حال چرخیدن می باشند.

از معدود نکات مثبت فیلم موسیقی زیبا و شنیدنی اثر می باشد که البته خیلی ارتباطی با موسیقی عربی ندارد اما روی هم رفته شنیدنی و متناسب فضای فیلم است. فیلمبرداری فیلم هم به لطف حضور ویتوریو استورارو که یکی از بهترین فیلمبرداران جهان می باشد، تماشایی است. البته این نکته را هم باید ذکر کرد که « محمد رسول الله ( ص ) » خیلی قاب بندی های به یاد ماندنی ندارد اما بهرحال تصویربرداری فیلم شایسته تقدیر است.

متاسفانه « محمد رسول الله ( ص ) » علی رغم انتظارات بسیار بالایی که از آن می رفت ( که به نظر طبیعی هم می رسید ) ، ابدا نمی تواند نماینده ای شایسته از طرف سینمای ایران برای جهانیان باشد. فیلم قطعا یک سر و گردن از تمامی ساخته های ایرانی بالاتر است اما زمانی که صحبت از ارائه بین المللی یک فیلم به میان می آید، متوجه می شویم که سینمای ایران هنوز نتوانسته به استانداردهای تولید یک اثر بیگ پروداکشن در سطح جهانی نزدیک شود. زندگی حضرت رسول اکرم بی شک فرصت های بی نظیری در اختیار مجید مجیدی برای پرداخت و ساخت آن با بهترین کیفیت ممکن قرار داد اما ضعف دانش بین المللی کارگردانی سبب شده تا این فرصت بی نظیر تا از دست برود.« محمد رسول الله ( ص ) » بیشتر شبیه چند تکه کلیپ مذهبی است که به یکدیگر متصل شده اند و تشکیل یک فیلم واحد را داده اند. برای رقابت در عرصه بین المللی قطعا به چیزی بیشتر از عوامل فنی نیاز است و آن یک فیلمنامه حرفه ای به همراه کارگردانی بین المللی می باشد.کارگردانی که شاخصه های ساخت یک اثر سینمایی پر هزینه بین المللی را بداند و با زبان بین المللی سینما اثرش را به جهانیان ارائه نماید.

منتقد : میثم کریمی                                                      

این مطلب بصورت اختصاصی برای سایت ” مووی مگ ” به نگارش درآمده و برداشت از آن جز با ذکر دقیق منبع و اشاره به سایت مووی مگ، ممنوع بوده و شامل پیگرد قانونی می گردد.

به جامعه مجازی سایت مووی مگ بپیوندید و دوستان سینمایی جدید پیدا کنید!       

نام فیلم : محمد رسول الله ( ص )  

کارگردان : مجید مجیدی

فیلمنامه : مجید مجیدی ، کامبوزیا پرتوی

تهیه کننده : شرکت نور تابان

مدیر فیلمبرداری: ویتوریو استورارو

بازیگران : علیرضا شجاع نوری ، مهدی پاکدل، ساره بیات، رعنا آزادی ور، مینا ساداتی ، محسن تنابنده و…