قفل چالشتر از معروف‌ترین صنایع‌دستی دنیا

هنر قفل‌سازی از دوران ساسانیان در ایران رواج داشته

صنعت قفل‌سازی از گذشته‌های بسیار دور از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده و به دو شکل انسانی و حیوانی ساخته می‌شده است. قفل‌های ساخته شده در گذشته شامل دو نوع تصویری و هندسی و یا قفل‌های ثابت درب مانند کلون و قفل‌های فلزی مانند قفل فنری با کلید پیچی بوده‌اند.

قفل‌سازی از دوران ساسانیان در ایران رواج داشته و بعد از اسلام به ویژه در دوران صفویه به اوج خود می‌رسد. پیدایش و ساخت قفل‌های فولادی در دوران حکومت صفویه از سوی “استاد صنیع الصنایع”، تحولی بزرگ در این صنعت پدیدار کرد و باعث معرفی آن به مردم دنیا شد.

چالشتر که یکی از قدیمی‌ترین نقاط استان چهارمحال و بختیاری و یکی از نواحی شهرکرد است، از همان دوران صفویه، صنعت قفل‌سازی رواج یافته و به شهرتی جهانی رسیده است، به طوری‌ که قفل طلای درب کعبه، قفل چالشتری بوده که نشان اصالت یونسکو را هم دارد.

برای ساخت قفل از آهن، مس، برنج، طلا، نقره، فولاد و آلیاژهای آن استفاده می‌کنند.
همچنین هنر قفل‌سازی آمیخته با هنرهای قلمزنی، طلاکوبی، نقره‌کوبی و منبت‌کاری روی فلزات است.
البته قفل‌های چالشتری امروزه به عنوان یکی از تزئینات دکورهای گوناگون کاربرد دارد و در کمتر جایی دیده می‌شود که این قفل برای امنیت و حفاظت مورد استفاده قرار گیرد.
علت این امر هم رواج قفل‌های صنعتی به ویژه از نوع چینی در بازارهای مختلف است.

اساتید بزرگی همچون “عبدالله ریاحی چالشتری”، “احمد نیکزاد چالشتری”، “نقوی”، “نوربخش” و “محمدتقی رنجبر” از جمله افرادی هستند که در ساخت قفل‌های چالشتری از مهارت بسیار بالایی برخوردار بوده و توانستند تحولی بزرگ را در این صنعت خلق و ایجاد کنند.

قفل طلای درب کعبه قفل چالشتری بوده

به عنوان نمونه، قفل طلای درب خانه خدا (کعبه)، اثر “استاد عبدالله ریاحی چالشتری” بوده که سال‌ها پیش(در دوران قاجار) در سفر خود به مکه مکرمه و اقامت یک ساله‌اش در جوار حرم امن الهی، ساخته و نصب شده است که اکنون در موزه عربستان نگهداری می‌شود.

برای ساخت قفل 5 هزار و 500 گرمی درب کعبه از سوی “استاد عبدالله ریاحی چالشتری”، از فولاد، طلا و نقره استفاده شده است.
“استاد عبدالله ریاحی چالشتری”، حدود یک قرن پیش به دیار باقی شتافت.
از جمله قفل‌های اثر “استاد احمد نیکزاد چالشتری” هم قفل طلای موجود در موزه امام رضا(ع) بوده که برای ساخت آن از یک کیلو و 280 گرم طلا استفاده شده است.

همچنین کم وزن‌ترین قفل جهان نیز با یک و نیم گرم وزن، اثر “استاد احمد نیکزاد چالشتری” بوده که اکنون در موزه لوور پاریس و نمونه‌های دیگری از قفل‌های اثر وی در موزه‌های لندن، هامبورگ و شیکاگو نگهداری می‌شود.

“استاد احمد نیکزاد چالشتری” در سال 1367 دار فانی را وداع گفت و اکنون یکی از فرزندان پسرش به نام “یدالله” این حرفه هنری را پیگیری می‌کند.

استاد نگهدار خواجه‌علی چالشتری یکی از هنرمندان صنعت قفل سازی است

“استاد یدالله نیکزاد چالشتری” که مراحل قفل‌سازی را نزد پدرش فرا گرفته، دو قفل بسیار ظریف ساخته که هر کدام با 30 قطعه، تنها چهار گرم وزن دارند و همچنین قفلی با همان قطعات به وزن پنج کیلوگرم ساخته که نشان‌دهنده مهارت نامبرده در صنعت قفل‌سازی است.

به نقل از بسیاری صنعت‌گران و هنرمندان، “استاد یدالله نیکزاد چالشتری” تنها بازمانده از نسل هنرمندان قفل‌ساز چالشتری بوده که قفلی با 26 اثر و نماد ملی و اسلامی ساخته و به موزه آستان قدس رضوی تقدیم کرده است.

اما “استاد نگهدار خواجه‌علی چالشتری” هم از دیگر صنعت‌گران هنرمند قفل‌ساز چالشتر است که افزون‌بر 20 سال است که در این حرفه اشتغال دارد و قفل‌سازی را نزد “استاد احمد نیکزاد چالشتری” فرا گرفته است.

“استاد نگهدار خواجه‌علی چالشتری”، قفلی تزئینی ساخته که هشت میلی‌متر طول و یک گرم وزن دارد و برای ساخت آن 360 ساعت وقت گذاشته است. وی برای ساخت این قفل زیبا، از 17 قطعه آهن و از وسایل ساده‌ای مانند چکش، اره، مته و سوهان استفاده کرده است.

هنر قفل‌سازی آمیخته با هنرهای قلمزنی، طلاکوبی و … روی فلزات است

“استاد خواجه‌علی چالشتری” تاکنون سه قفل مینیاتوری بزرگ با روکش طلا ساخته و به موزه آستان قدس رضوی اهداء کرده است ولی در مجموع، در هنرها و فنون سنتی ایران، باورهای مردم با هنر پیوند خورده است.

قفل برای ایرانی‌ها، چیزی بیشتر از یک ابزار بوده و برایشان حتی گره‌گشایی را تداعی می‌کرده است که به طور نمونه می‌توان به قفل‌های بسته شده دخیل در امامزاده‌ها، بقاع متبرکه و اماکن مذهبی اشاره کرد. نوشتن آیه‌های قرآن،‌ اشعار و اوراد در قفل‌ها نشان‌دهنده اهمیت توجه به ساخت این صنعت هنری است.

صنعت قفل‌سازی در این استان از دوران صفویه رواج داشته و بیشتر در چالشتر مورد توجه بوده است. قفل چالشتر اکنون دو نشان اصالت یونسکو به نام “استاد نگهدار خواجه‌علی چالشتری” گرفته که یکی برای “قفل گردن آویز” و یکی برای “قفل قلوه‌ای” بوده که به عنوان یک سند افتخار، نام چالشتر از توابع استان چهارمحال و بختیاری را در دنیا برجسته کرده است.
منبع:farsnews.com