سرطان تخمدان؛ یک قاتل خاموش

مجله سیب سبز – سارا میرشجاعی: هرکسی ممکن است در طول زندگی بیماری را تجربه کند، اصلا مگر می‌شود کسی بیمار نشود؟ بیماری گاهی با چراغ خاموش و گاهی پر سر و صدا خودش را به ما نشان می دهد. گاهی به موقع به دادش می رسیم اما گاهی اوقات آنقدر برای مراجعه به دکتر این پا و آن پا می‌کنیم که بیماری ما را از پا در می‌آورد.

شاید هیچ‌کدام ما تصور نکنیم که یک نفخ ساده یا علائم گوارشی زنگ هشداری برای سرطان باشد. حتی شاید تصور نکنیم سال‌ها با این دردها زندگی کرده‌ایم بدون آنکه بدانیم شاید سرطان بدخیمی مثل سرطان تخمدان علت اصلی دردهای مبهم ماست.

خبرهای زیادی می‌شنویم یا می‌خوانیم که زنان بسیاری به علت ابتلا به سرطان‌های دستگاه تناسلی و البته تشخیص دیرهنگام جان خود را از دست می‌دهند. ممکن است این به ذهن‌تان برسد که فرد یکباره بیمار شد و از پا درآمد، درحالی‌که حقیقت چیز دیگری است.

بیماری رفته‌رفته پیشرفت می‌کند و کسی می‌تواند آن را به زانو درآورد که زودتر از آن مطلع شود و درمان را آغاز کند. برای اینکه با بیماری بدخیم و معمولا کم‌علامت سرطان تخمدان آشنا شوید با دکتر فریبا الماسی، جراح و متخصص زنان، زایمان و نازایی و فوق‌تخصص جراحی لاپاراسکوپی گفت‌وگو کردیم. آگاهی می‌تواند کمک بسیاری به درمان کند؛ پس به‌جای نگرانی درباره این بیماری، این مطلب را از‌دست ندهید.

سرطان تخمدان، بدخیم‌ترین سرطان زنانه

دکتر الماسی درباره سرطان تخمدان می‌گوید: سرطان تخمدان بدخیم‌ترین سرطان دستگاه تناسلی زنان است و این نوع بیماری یک‌سوم سرطان‌های دستگاه تناسلی زنان را در‌بر می‌گیرد. هفتمین سرطان شایع در دنیا، سرطان تخمدان بوده که پنجمین علت مرگ‌و‌میر در خانم‌ها نیز محسوب می‌شود. تومورهای تخمدان معمولا از خود تخمدان ناشی می‌شوند اما درصد کمی از این بیماری ناشی از متاستاز اندام‌های دیگر هستند، یعنی اندام‌های دیگر درگیر سرطان هستند و تخمدان را هم درگیر می‌کنند.

شایع‌ترین سرطان‌هایی که ممکن است به تخمدان متاستاز داشته باشند، تومورهای پستان و دستگاه گوارش است.  یک درصد خانم‌ها در طول عمر به سرطان تخمدان مبتلا می‌شوند و متاسفانه در دو‌سوم موارد زمانی بیماران مراجعه می‌کنند که علائم پیشرفت کرده و درمان چندان موفق نخواهد بود. البته به هر حال درمان انجام می‌شود.

چه کسانی بیشتر در معرض ابتلا هستند

برخی افراد احتمال ابتلای بیشتری نسبت به سرطان تخمدان دارند. افرادی که در سن پایین‌تری به بلوغ رسیده و عادت ماهانه می‌شوند و از طرفی خانم‌هایی که در سنین بالاتری یائسه می‌شوند جزو این دسته از افراد هستند. یعنی هرچه زمان بین شروع عادات ماهانه و یائسه شدن بیشتر و تعداد دفعات تخمک‌گذاری بیشتر باشد احتمال ابتلا به سرطان تخمدان بیشتر خواهد بود. این دوعامل، یعنی بیشتر بودن فاصله بین شروع عادات ماهانه و یائسه شدن همچنین تعداد دفعات تخمک‌گذاری عوامل مهمی در ایجاد سرطان تخمدان به‌شمار می‌روند. همین‌طور هرچه تعداد زایمان‌ها کمتر باشد، احتمال ابتلا به سرطان تخمدان بیشتر است.

این ارتباط به این دلیل است که در 9ماهه بارداری و گاهی در دوران شیردهی، تعداد دفعات تخمک‌گذاری در طول دوران عمر کمتر می‌شود، بنابراین احتمال ابتلا نیز کمتر خواهد بود. شیردهی هم می‌تواند بر احتمال ابتلا به این بیماری موثر باشد زیرا در این دوران، تخمک‌گذاری کمتر یا قطع خواهد شد. کسانی که نازا هستند و در تمام دوران عمر تخمک‌گذاری انجام می‌شود (یعنی 9ماهه بارداری که نقش محافظت‌کننده و کاهش تخمک‌گذاری برای خانم‌ها محسوب می‌شود، حذف شده است) نیز بیشتر درمعرض ابتلا به سرطان تخمدان قرار دارند. از طرفی خانم‌هایی که از قرص‌های ضدبارداری استفاده می‌کنند (به‌دلیل جلوگیری از تخمک‌گذاری) تعداد دفعات تخمک‌گذاری کمتری خواهند داشت و به احتمال کمتری به این بیماری مبتلا خواهند شد. ژنتیک نیز در ابتلای افراد به این بیماری نقش دارد. به این معنی که افرادی که زمینه ژنتیکی برای ابتلا به سرطان تخمدان دارند؛ یعنی اقوام درجه اول مثل مادر، مادر‌بزرگ، خواهر و… به این سرطان مبتلا بوده‌اند نیز بیشترین احتمال ابتلا را خواهند داشت.

باید بدانید که 5 تا 10درصد ابتلا به سرطان تخمدان، علت وراثتی دارد. حتی گاهی به کسانی که در خانواده‌شان سابقه ابتلا به سرطان تخمدان وجود دارد، توصیه می‌کنیم بررسی‌های ژنتیکی انجام دهند تا اگر به لحاظ آن ژن خاص مثبت بودند اقدامات لازم را برای پیشگیری انجام دهند. زمانی که براساس بررسی‌های ژنتیکی احتمال ابتلا به این بیماری بالا باشد، گاهی اوقات پس از بارداری و زمانی که دیگر نیازی به زایایی برای خانمی وجود نداشته باشد، حتی تخمدان را برمی‌دارند تا از ابتلا به این سرطان پیشگیری شود.

علائمی که جدی نمی گیریم

در 80درصد موارد علائم سرطان تخمدان پس از یائسگی بروز می‌یابد که در اکثر مواقع هم این علائم به‌صورت مبهم است. ممکن است بیمار سال‌ها از نفخ شکم یا دردهای گوارشی رنج ببرد و برای این منظور به پزشک داخلی مراجعه کند. حتی ممکن است سال‌ها تحت‌ درمان‌های گوارشی قرار گیرد در‌حالی که منشا اصلی درد، همان سرطان تخمدان است، بنابراین اولین علائم ممکن است به‌صورت نفخ شکم و علائم گوارشی بروز یابد.

مورد بعدی این است که ممکن است بیمار به‌علت تب‌های طولانی و بدون علت، کاهش وزن شدیدی داشته باشد. یعنی فرد بدون اینکه رژیم بگیرد یا ورزش خاصی انجام دهد در ماه‌های اخیر دچار کاهش وزن شدیدی (5 تا 10کیلو و حتی بیشتر) می‌شود. تب و کاهش وزن یکی از علائم همه سرطان‌ها هنگام شروع بیماری است تا آنجا که ممکن است بیماری علامت دیگری غیر از این دو مورد را نشان ندهد، بنابراین باید به این دو مورد توجه ویژه‌ای داشته باشید.

گاهی ممکن است توده بزرگ شده و به دور خود بپیچد که باعث دردهای شکمی می‌شود. به‌علاوه گاهی هم ممکن است شکم بیماران به‌علت حجم توده یا جمع شدن مایعات در بدن، بزرگ شود، بنابراین بزرگ شدن شکم و دردهای شکمی هم می‌تواند به‌عنوان علائم این بیماری درنظر گرفته شود. گاهی در مواردی خاص حتی ممکن است بیمار بتواند توده‌ها را به‌دلیل بزرگ شدن زیاد لمس کند. حتی گاهی تومور به‌دلیل بزرگی بر روده‌ها فشار آورده و باعث یبوست می‌شود. البته این مورد کم اتفاق می‌افتد که بیمار آنقدر دیر مراجعه کند که توده تا این حد بزرگ شده باشد.

سرطان تخمدان از چه سنی بروز می‌کند؟

شایع‌ترین سن ابتلا به سرطان تخمدان بین 56 تا 60‌سالگی است اما در هر سنی ممکن است ابتلا وجود داشته باشد. حدود 80‌درصد در سنین یائسگی یعنی بین 56 تا 60سالگی، یک‌درصد موارد قبل از 21سالگی و بقیه موارد هم بین 56 تا 65‌سالگی ابتلا به سرطان تخمدان وجود دارد.

آیا می‌توان سرطان تخمدان را درمان کرد؟

درمان اصلی سرطان تخمدان جراحی و برداشتن تومور است، حتی اگر به اندام‌های دیگر متاستاز داده باشد. جراح سعی می‌کند تا آنجا که ممکن است تومور را به‌طور کامل بردارد، اما در برخی موارد ممکن است چسبندگی تومور به اندام دیگر وجود داشته باشد. با این حال تمام تلاش جراح این است که تا حد امکان تمام تومور را بردارد.

هرچه مقدار بیشتری از تومور برداشته شود و مقدار کمتری داخل شکم باقی بماند، احتمال موفقیت درمان بیشتر خواهد بود. در کنار جراحی و براساس آزمایشات پاتولوژی، متخصص زنان تصمیم می‌گیرد که چند دوره شیمی‌درمانی هم بعد از جراحی انجام شود. بنابراین در همه موارد نیازی به شیمی‌درمانی نیست، یعنی کسانی که زود مراجعه کرده و بیماری گسترش نیابد معمولا نیازی به شیمی‌درمانی ندارند.

 روشی برای غربالگری سرطان تخمدان وجود دارد؟

در برخی موارد روش‌هایی برای غربالگری و تشخیص به‌موقع سرطان‌ها وجود دارد که با استفاده از آن تشخیص زودتر و درمان موفق‌تر خواهد بود. مثلا برای غربالگری و تشخیص به‌موقع سرطان پستان ماموگرافی و برای سرطان دهانه رحم روش پاپ‌اسمیر وجود دارد. اما متاسفانه تا به حال هیچ روش قابل‌اعتمادی برای غربالگری سرطان تخمدان پیدا نشده است. با این حال با استفاده از روش‌های دیگر می‌توان از عدم بیماری مطمئن شد.

توصیه می‌کنیم تمام خانم‌ها به‌طور سالانه توسط متخصص معاینات دستگاه تناسلی را انجام دهند. در این معاینات، سایز رحم و تخمدان‌ها بررسی می‌شود که اگر علائمی وجود داشته باشد در مراحل اولیه برای معاینات بعدی فرستاده می‌شوند. گاهی اوقات در همین معاینات تومور تخمدان با لمس توسط پزشک تشخیص داده می‌شود. به کسانی که سابقه ژنتیکی ابتلا به سرطان تخمدان در افراد درجه اول خانواده دارند، توصیه می‌شود علاوه بر معاینات سالانه دستگاه تناسلی که همه خانم‌ها انجام می‌دهند، سونوگرافی واژینال هم اضافه شود. در سونوگرافی واژینال، سایزهای بسیار کوچک تومور هم تشخیص داده می‌شود و این یعنی تشخیص در مراحل بسیار اولیه بیماری. آزمایش تومور مارکر هم مورد دیگری برای تشخیص است و به این ترتیب عمل می‌کند که ماده‌ای که به‌علت تومور در سطح خون افزایش پیدا می‌کند را اندازه می‌گیرد.

براساس میزان این ماده د‌ر خون می‌توان به‌وجود تومور مشکوک شد و آزمایشات بعدی را تجویز کرد، بنابراین معاینات سالانه دستگاه تناسلی برای تمام خانم‌ها و سونوگرافی واژینال و آزمایش تومور مارکر برای کسانی که سابقه ژنتیکی دارند، در حال حاضر روش‌هایی برای غربالگری سرطان تخمدان هستند. البته همان‌طور که گفته شد هیچ‌کدام اینها روش‌های قطعی نیستند اما اگر در این بررسی‌ها مورد مشکوکی وجود داشته باشد، بررسی‌های بیشتر و آزمایشات تکمیلی لازم‌می‌شود.