صنايع دستی استان سيستان و بلوچستان

سكه‌دوزي هنري است كه توليدات آن اغلب جهت تزئين قسمت پايين تخت‌خواب‌ها، حاشية بالاي ديوار اتاق پذيرايي (به صورت نواري مستطيل شكل و بلند ديواركوب)، به صورت آويزهاي سه‌گوش در چادرهاي عشايري و گاه به منظور آذين حيواناتي مانند شتر (همانند فيل‌ها در هندوستان) به كار مي‌رود. سكه‌دوزي يكي از اقلام مهم جهيزيه عروس است. مناطق عمده توليد سكه‌دوزي در بلوچستان شامل اطراف شهرستان ايرانشهر (اسپكه، چانف، آهوران) و دشتياري و منطقة سرحد، نواحي شهرستان‌هاي زاهدان و خاش است. همان‌طور كه از نام آن پيداست در گذشته بر روي بافته‌هاي پشمي به صورت نوار در ابعاد مختلف سكه دوخته مي‌شده و تزيينات حاشيه در طرح‌هاي مختلف شامل آيينه، دكمه، خرمهره، صدف و منگوله‌هاي پشمي بوده است و در حال حاضر بر روي نوارهاي پارچه‌اي و كامواهاي رنگي با انواع پولك و منجوق و نوارهاي طلايي و نقره‌اي رنگ به كار برده مي‌شود

قالي‌بافي از صنايع مهم استان به شمار مي‌رود و در اقتصاد جامعه اهميت بسزايي دارد و بيشتر توسط عشاير منطقه بافته مي‌شود و شامل قاليچه 3 متري و 1 در 2 متري و كناره‌‌قالي، خورجين، پشتي به ابعاد مختلف و عموماً كوچك‌تر از حد معمولي است. براي رنگ كردن نخ‌هاي قالي از رنگ‌هاي طبيعي استفاده مي‌شود.  اين رنگ‌ها بيشتر تيره وگرم، يعني قهوه‌اي تيره، مشكي و قرمز متمايل به قهوه‌اي، مشكي و رنگ‌هاي روشن سفيد، كرم، نارنجي متمايل به قرمز با درصد كم است.
نقوش قالي‌ها اغلب گياهي، درخت زندگي، هندسي و حيواناتي چون شتر و بز، پرندگان و نمادهاي انساني است.
قالي در سيستان: قدمت اين هنر، با ورود شاخه‌اي از اقوام سكائي به سيستان برمي‌گردد. اين قوم در قرن پنجم پيش از ميلاد بافته‌هاي خود را توليد مي‌نمودند. زيراندازهاي سيستاني به سه نوع تقسيم مي‌شود:
1. نوع تاريخي يا كهن كه تا آغاز سدة چهاردهم هـ.ق بافته مي‌شد.
2. نوع ميانه كه از حدود اواخر قرن سيزدهم هـ.ق بافته شده و هنوز هم رايج است.
3. نوع نو، كه هم‌اكنون بافته مي‌شود.
عمدة مواد اوليه توسط روستاييان تهيه شده و از رنگ‌هاي متنوع استفاده مي‌نمايند. نقوش اغلب تجريدي و به صورت هندسي، مرغي، انساني يا طرح و بافت كلي مددخاني، بهلوري، خشتي، سليماني و گلداني و … است.
در حال حاضر فرش سيستان به دليل نوع طرح، رنگ، نقش، ابعاد، دوام علاوه در بازارهاي داخلي و بازارهاي خارجي فروش دارد. سيستان به لحاظ ارتباط گستردة فرهنگي و هنري با بلوچستان، عشاير خراسان، تركمنستان، در زمينة نقش و رنگ و ابعاد قالي‌هاي خود با اين مناطق وجوه اشتراك فراوان دارد.

امروز هنر سوزن‌دوزي در استان، بيشتر با نام بلوچي‌دوزي و پريوار دوزي ياد مي‌شود. چرا كه اين هنر در منطقة سيستان (خامه‌دوزي- سياه‌دوزي) – تا اندازه‌اي متمايز از سوزن‌دوزي بلوچستان بوده و از بين رفته است.
هرجا كه نام بلوچستان باشد، هنر منحصر به ‌فرد و زيباي بلوچي‌دوزي نيز در كنار آن، نمايانگر ذوق و سليقه مردم اين ديار است. اهميت سوزن‌دوزي در نقوشي است كه عمدتاً به صورت اشكال هندسي بوده و هنرمند با استفاده از ساده‌ترين مواد اوليه چون پارچه، نخ و سوزن زيباترين نقوش رنگي را به‌وجود مي‌آورد. و در پريواردوزي از آينه‌هاي كوچك (سيصد يا هفتصد آينه) استفاده مي‌كنند.
اهميت سوزن‌دوزي در زندگي روزمره مردم باعث شده تا دختران از سنين بسيار پايين، تحت آموزش اين هنر قرار بگيرند. استفاده از رنگ، نوع نقوش و جنس پارچه‌ها، رابطه مستقيمي با در‌آمد اقتصادي هر خانواده دارد و با توجه به سن افراد و آداب و رسوم هر منطقه، متفاوت است. در انتخاب رنگ معمولاً رنگ‌هاي روشن و گرم مانند نارنجي و قرمز به عنوان رنگ‌هاي اصلي و رنگ‌هاي ديگري مثل سبز، سفيد، سياه و قهوه‌اي به عنوان رنگ‌هاي فرعي در طرح‌ها به كار برده مي‌شود. در منطقة مكران بيشتر از رنگ‌هاي شاد و تند و نقوش ريز و پركار استفاده مي‌شود. نقش‌هاي به كار برده شده، هر كدام اسم و مفهوم خاصي دارد. اين نقش‌هاي نمادين با عقايد، باورها، طبيعت و معيشت مردم بي‌ارتباط نيست. تداوم اين نقوش در ديگر هنرهاي سنتي استان مانند سفالگري، گليم‌بافي، قالي‌بافي به وضوح قابل روئيت است. عمده‌ترين مناطق توليد سوزن‌دوزي در شهرستان‌هاي نيك‌شهر و ايرانشهر شامل مناطق چانف، اسپكه، لاشار، فنوج، سوردميج، شهريانج، گواتك، مته‌سنگ، انكوچ‌پيپ، هريدوك، كوپچ، قاسم‌آباد و بزمان است. همچنين در شهرستان سراوان نيز مناطق سيب‌سوران، ناهوك و گشت و در شهرستان خاش در نواحي ايرندگان و مارندگان و ديگر مناطق بلوچستان و بلوچ‌هاي ساكن روستاهاي توابع شهرستان زابل، اين هنر رايج است.