ظریف کاری نقره با استفاده از هنر ملیله

ظریف کاری نقره با استفاده از هنر ملیله

« ملیله سازی» از جمله ظریف‌ترین رشته های فلزکاری و یکی از برجسته‌ترین صنایع دستی ایران است.

هنر ملیله کاری ، محصول کار با طلا ، نقره و مس است که به صورت مفتول‌های باریک درآمده و با صرف وقت و دقت فوق العاده و مهارت و هنرمندی ملیله کار ، برشی یا محصول مورد نظر و با بهره گیری از نگاره های سنتی و طرح‌های اسلیمی به هم پیوند داده می شوند.

ملیله کاری در واقع ظریف کاری نقره با استفاده از مفتول ها و نوارهای نقره و با بکارگیری ذوق هنری به شیوه منظم و اسلیمی وار و در انواع مختلف زینتی همچون سنجاق گل سینه، گردنبند، انگشتر، و انواع مختلف تزئینی همچون پایه استکان، سینی و … ساخته می شود که قدمت آن به 200 سال قبل از میلاد می رسد.

قدیمی ترین ملیله ایران به روایت اکثر محققان مربوط به سالهای 330 تا 550 ق.م. (دوره هخامنشی) است.

متأسفانه به دلیل آن که اکثر اشیاء ملیله به منظور استفاده مجدد ذوب شده اند, نمونه های زیادی در دسترس نیست و تنها از دوره قاجاریه مقداری سرقلیان, گیره استکان و سینی در اندازه های مختلف در کشور ایران باقی مانده است.

نقوش رایج در ملیله کاری عبارتند از:
دندانه, تابیده, جقه, بته ترمه, ریزه جقه, برگ فرنگ, برگ, غنچه, پیچ, پیچک, سه چشمه و یک چشمه است .

تولیدات ملیله شامل گیره ، شربت خوری, گلاب پاش, قاب عکس, بشقاب, شکلات خوری, شیرینی خوری, زنجیر ، گل سینه و گوشواره است.

از آنجا که این هنر شاخه ای از فلزکاری است ، می توان مسیر حرکت آن را در بطن فلزکاری منطقه جست و جو کرد .

ابزار کار ملیله کاری شبیه ابزار و ادوات زرگری است و برای تهیه و ساخت آثار ملیله ، ابتدا باید نوار ملیله را که از جنس طلا و نقره یا مس تهیه می شود با عبور شمش یا مفتول نقره و مس از دستگاه نورد حدیده ، مفتول مورد نظر به دست آورد . بعد از آماده شدن نوار ملیله ، نوبت به ساخت ملیله می رسد .

رونق این هنر دستی از دوره سلجوقی آغاز و در دوره صفویه به اوج خود رسید و شهرهای زنجان و اصفهان بیشترین هنرمند را در این حرفه تربیت و به عرصه ی هنرهای دستی تحویل دادند.

ملیله ساز که زمانی به خاطر اشتغالزایی زیاد، ظرافت و زیبایی زبانزد همه جهانیان بود با مروز زمان و مشکلات مختلف به بوته فراموشی سپرده شد و تعدادی کمی از علاقمندان واقعی، به این حرفه طاقت فرسا و کم سود ادامه دادند.

در صنعت ملیله کاری، استاد کار پس از ذوب شمش، آن را از قالب مخصوص عبور داده و مفتول هایی به قطر یک سانتی متر تهیه می کند که این مفتول ها نیز با ادامه عملیات دستی، به سیم های نقره ای با قطر یک میلیمتر تبدیل و آماده ملیله سازی می شود.

با نشاندن این سیم ها در قالب هایی که معمولا از تخته و موم ساخته می شود و دادن طرح ها و اشکال متنوع به آن، تارهای نقره ای در اثر حرارت و براده مس به هم متصل می شود و سپس بصورت انواع ظروف در می آید.

چکش کاری، حرارت دهی، نورد کشی، مفتول کشی، حدیده کاری و قالب بندی، از جمله کارهایی است که توسط استادکار در صنعت ملیله سازی انجام می شود.  

یکی از صنایع دستی بسیار ارزشمند، ظریف و هنرمندانه زنجانیان، صنعت ملیله کاری است که با ظرافتی بسیار پیچیده و زیبا تارها و رشته های نقره را کنار هم قرار داده و طرحی ماندگار برای ساخت ظرفی زیبا و مجلل رقم زده است.

تاریخچه ملیله کاری زنجان
درباره تاریخچه ملیله زنجان اطلاعات جامعی در دست نیست اما از دو طریق می توان به قدمت این هنر ارزنده پی برد. اول با نوشته ها و سفرنامه های سیاحانی که به این منطقه سفر کرده و از هنر زیبای ملیله کاری در این منطقه یاد کرده اندو دوم با استفاده از آثار باقی مانده ملیله بسیاراندکی که وجود داشته و اغلب متعلق به دو سده اخیر  است.

در کتب تاریخی که اشاراتی درباره زنجان دارند از میان صنایع شهر زنجان بیش از هر چیز از صنعت فلز کاری آن سخن گفته اند از آنجا که ملیله کاری نیز یکی از شاخه های فلزکاری است می توان مسیر حرکت آن را در بطن فلزکاری منطقه جستجو کرد.

با توجه به رونق شهر زنجان در دوره هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان فلز کاری نیز که از صنایع پیشرفته هر یک از این تمدنهاست، در این منطقه وجود داشته است.

سابقه ملیله کاری در زنجان از قرن دهم هجری، به بعد روشن و مشخص است تا آنجا که ‘فردریک ریچارد’، مستشرق اروپایی، در سفر نامه خود می نویسد: ‘ شهر زنجان که شهر کوچکی است نقره، و ملیله کاری این شهر پر زرق و برق است’.

ملیله کاری تا قبل از دوره پهلوی، به عنوان هنر دستی بومی زنجان فقط در این شهر معمول بوده، منتهی در زمان حکومت رضاخان با مهاجرت تعدادی از هنرمندان این شهر به تهران و اصفهان در سایر نقاط کشور نیز رواج یافت.

سرویس های چایخوری و شربت خوری، جعبه جواهرات و دسته چاقو عمده ترین محصولات تولیدی تا این دوران بوده اند.

هنرمندان زنجانی در سال های بعد، به تدریج بر انواع این دست ساخته های های زیبا افزودند، شاید بتوان رونق این هنر صنعت را در زنجان، دوران سلجوقی دانست و همچنین بر اساس آثارباقی مانده از دوره صفوی، این دوره را اوج شکوفایی این هنر دانست.

امروزه در زنجان حدود 30 کارگاه ملیله کاری فعال موجود می باشد که استادان ملیله کار این کارگاه ها همگی از شاگردان استاد ‘منصور کاظمیان مقدم’ است.

این استاد گرانقدراز سال 1355 به منظور حفظ و بقای این هنر با همکاری سازمان صنایع دستی زنجان به آموزش ملیله کاری در مرکز آموزش استان اقدام نمودند.

دو نفر از شاگردان ایشان به نامهای استاد ((عبدالحمید محرر)) در سال86 محسن یزدانشناس در سال 87 موفق به اخذ مُهر اصالت در این رشته از یونسکو شدند.

این مصنوعات دستی به حدی زیبا و ظریف است که امروز نیز زینت بخش موزه ها، مجموعه های هنری خصوصی و منازل افراد متمول در اقصی نقاط عالم است دست مایه هنرمندان ملیله سازی ایرانی، از جمله ره توشه گردشگران خارجی است که در پایان سفر خود به ایران، همراه می برند و به آن افتخار می کنند.

با اینحال، گران بودن نقره، وضعیت نامناسب اقتصادی، نبود رونق بازار، کاهش انگیزه، نبود سرمایه ی مورد نیاز، طاقت فرسا بودن کار و کناره گیری اجباری خبرگان از این حرفه، اجیای جایگاه اولیه ملیله سازی را با مشکل مواجه می سازد.

عیار نقره مصرفی در ملیله زنجان، با خلوص9.99 درصد معروف به عیار 100 استفاده می شود و به لحاظ کیفیت ساخت، ملیله اصفهان دارای نقوش بزرگتر نسبت به ملیله زنجان است و غنای ریز نقوش ، زیبایی و ظرافت کار آن با ملیله زنجان برابری نمی کند.

منابع:tebyan-zn.ir
mehrnews.com