بلوغ زودرس دختران و نگرانی مادران

هفته نامه سلامت – الهه رضاییان: دختر بچه کاملا سالم و بدون هیچ علامت نگران‌کننده خود را به زور پیش دکتر می‌برد تا بررسی شود مبادا دچار فلان بیماری باشد، مبادا دچار بلوغ زودرس شود، مبادا از مادران دیگر کم بیاورد و آنها فکر کنند او به فکر فرزندش نیست. اینکه چه بلایی بر سر سلامت روان این دختر بچه 8 ساله می‌آید، بماند. اضطراب مادر و تصمیم نادرست او باعث می‌شود کودک هم مضطرب شود و نگرانی‌اش بر همه ابعاد زندگی از جمله تغذیه، خواب و حتی درس‌خواندنش اثر بگذارد. حالا واقعا کودک نیازمند اقدامات درمانی و در پی تصمیم نادرست ما بیمار می‌شود.

بهتر است کمی در این‌باره بیشتر برایتان بگویم. قبول دارم که شما نگران فرزندتان هستید و می‌خواهید اگر مشکل خاصی دارد، زودتر از موعد کشف و درمان شود اما اجازه بدهید نظر کارشناسان را در این‌باره بدانیم؛ متخصص غدد کودکان و متخصص روان‌پزشکی کودک به شما کمک می‌کنند تا تصمیم درستی بگیرید. شاید در پایان این مطلب به این نتیجه برسید که باید خودتان را بررسی و هرچه زودتر برای درمان اضطراب و بهبود سلامت روانی‌تان اقدام کنید.

 

 خانم دکتر! به نظر شما مراجعات بی‌دلیل و فقط برای بررسی بچه‌ها می‌تواند به سلامت روان آنها صدمه بزند؟

از آنجا که بچه‌ها در دوره‌ای از رشد هستند که مدام ترس‌های ناشناخته را تجربه می‌کنند و همین‌طور ترس از بیماری و از دست دادن سلامت خود یا والدین‌شان را دارند، به علاوه در تخیل و رویاپردازی به سر می‌برند و دنیای خاصی دارند، بهتر است اگر نگران موضوعی هستیم، حتما درباره آن اطلاعات به دست بیاوریم و اگر ضرورتی بود بچه را برای معاینه ببریم. کودکی که دچار سردرد شده، سرفه می‌کند یا علامتی آزاردهنده دارد به راحتی حاضر می‌شود با شما برای درمان بیاید اما وقتی او علامت و مشکلی ندارد با بردنش به این مطب و آن مطب، آن هم صرفا برای کاهش اضطراب خودتان یا خانواده به او صدمه می‌زنید.

پسر بچه کلاس چهارمی بسیار مضطربی را چند روز پیش ویزیت کردم که به‌دلیل داشتن والدین مضطرب و سختگیر و همین بررسی‌های بی‌مناسبت بیمار شده و باید تحت‌درمان اضطراب قرار گیرد.

تب داغ بلوغ زودرس و اینکه می‌تواند به رشد قدی بچه‌ها صدمه بزند باعث شده والدین بچه‌ها به‌خصوص دخترهای 9-8 ساله خود را برای انجام تصویربرداری و بررسی‌های دیگر غددی نزد پزشک ببرند. توصیه شما به این والدین چیست؟

من واقعا دلم می‌خواهد هشدار بدهم که با سلامت جسم و روان بچه‌ها بازی نکنند. کودکان در دوره‌های رشدی خود با انواع و اقسام ترس‌ها مواجه‌اند. ترس‌هایی که با مدیریت درست می‌آیند و می‌روند، نباید به خاطر وسواس یا اضطراب خود یا ناآگاهی‌‌مان این بچه‌ها را آزار دهیم. گذشته از این، وقتی شما مدام نام بلوغ را می‌آورید و بچه را نزد پزشک می‌برید، او گمان می‌کند به بلوغ رسیدن یک بیماری است، در حالی که باید به او بگویید بلوغ هم یک مرحله رشدی است. مرحله‌ای کاملا خوشایند، عادی و طبیعی که مانند دندان درآوردن، راه‌رفتن، افتادن اولین دندان‌ها، ورود به مدرسه و… باید اتفاق بیفتد تا نشان بدهد تو سلامت و سالمی و می‌توانی یک بزرگسال سالم شوی، پدر و مادر شوی.

چرا برخی والدین با این واکنش مقابله‌ای به بلوغ می‌نگرند و حس می‌کنند قرار است حادثه ناخوشایندی رخ دهد و باید آماده رزم‌ باشند؟

اتفاقا من هم برایم جالب است و در پاسخ به گروهی از والدین مضطرب می‌گویم برگردید به عقب و تجربه خودتان را به یاد بیاورید. این دوره بلوغ قرار نیست یک‌شبه رخ دهد و تغییرات رشد آنقدر نامحسوس است که بدن خود را به راحتی با آن وفق می‌دهد. به یادشان می‌آورم که قبل از پدر و مادرشدن شاید تصور بغل کردن یک نوزاد کوچک و رسیدگی به او برایشان سخت بود. حس می‌کردند نمی‌توانند. باورشان نمی‌شد از نوع و صدای گریه نوزاد بفهمند او چه می‌خواهد.

پدیده رفلکس شیر و ارتباط عمیق مادر و کودک قبل از 6 ماهگی قابل‌درک نبود اما زمان آنها که رسید، فیزیولوژی‌ بدن به صورت طبیعی پیش‌رفت و دیدند که این مرحله هم طی چطور عادی شد. متاسفانه گاهی والدین مضطرب ما با رفتار نادرست خود این مجوز را به کودک می‌دهند که بدفتاری و پرخاش کند و می‌گویند: «خانم دکتر! فکر می‌کنم این عصبی شدن‌ها نشانه شروع مشکلات بلوغ او باشد!» به نظر شما از این کودک چه انتظاری می‌توان داشت؟ انتظاری جز اینکه بلوغ یعنی دگرگونی منفی، ناخوشایند و تجربه‌های تلخ تنهایی، عصبی‌بودن و…؟

 راه‌حل پیشنهادی شما چیست؟

هر پدر و مادری کاملا انحصاری اولین مربی کودکش شود که با او درباره مسائل رشد جنسی و بلوغ صحبت می‌کند و بعد از اینکه متوجه شد علامت‌های رشد جسمی، رشد پستان‌ها، رویش موهای زائد و… دارد، آمادگی ذهنی بدهد و با روی خوش، به شادی، درست مانند تجربه بزرگ شدن و افتادن دندان شیری، راه رفتن و… بگوید داری کم‌کم بزرگ می‌شوی. خداروشکر و خوشحالم که همه سیستم‌های بدنت سالم هستند. کم‌کم اندام‌های داخلی مثل رحم و تخمدان و دستگاه تناسلی‌ات (پسرها) رشد می‌کند و خودت متوجه آنها می‌شوی (می‌توان براساس نیاز کودک و توانایی‌های شناختی او به سوالاتش پاسخ داد و گفت‌وگو کرد).

 بعضی از مادروپدرها می‌گویند ما حتی با فکر کردن به اینکه قرار است گفت‌وگویی در این زمینه کنیم، مضطرب می‌شویم؟

کافی است چند بار جلوی آینه تمرین کنند و ببینند چهره‌شان و‌ حالات‌ بدنی‌شان تنش و نگرانی را نشان می‌دهد یا امنیت و شکرگزاری و خرسندی از اینکه کودک سالم آنها بزرگ شده و به مرحله بعد می‌رود، باید دقت کنیم اطلاعات جنسی را در زمان مناسب و با اطلاعات بجا شروع کنیم زیرا همین‌قدر که دیر اطلاعات دادن ضرر دارد، اطلاعات نامتناسب سن به کودک دادن هم ویرانگر است و نوعی کودک‌آزاری محسوب می‌شود. والدینی که گمان می‌کنند بچه نمی‌فهمد و روابط جنسی‌شان را بدون مراعات در حضور کودک دارند یا فیلم پورنو می‌بینند و عکس‌های نامناسب جنسی ردوبدل می‌کنند و کودک نیز می‌بیند، درواقع کودک‌آزاری می‌کنند و فرزندشان را در معرض بلوغ زودرس قرار می‌دهند.

به زودی نیازهایی در او شکل می‌گیرد که مناسب سن او نیست و به جای نیاز به بازی و… وارد دغدغه‌های فکری خاصی می‌شود.

 آیا سن خاصی برای دادن اطلاعات مربوط به بلوغ داریم؟

نه، این موضوع کاملا فردی باید باشد. مثل بچه‌ای که زودتر و دیرتر یک مرحله رشدی را طی می‌کند، اما مهم این است که از راه‌ گفت‌وگو و پاسخ به سوالات جنسی کودک از همان 5-4 سالگی که اندام خصوصی را یاد می‌گیرد، به‌طور متوسط و در مناسبت‌های مختلف، اطلاعات را تکمیل کنیم. دنبال موقعیت باشید تا به کودک کنجکاو اجازه پرسش بدهید. لازم نیست نکته به نکته پاسخ او را بدهید. گاهی فقط شنیدن کافی است و گاهی با پرسش اینکه «خودت درباره‌اش چی می‌دونی؟» اطلاعات او را تصحیح و تکمیل کنید. مثبت باشید.

مثلا به جای اینکه بگویید: «در موقع عادت ماهانه نباید ورزش کنی، نباید حمام بروی و نباید…» به او بگویید: «چون دیوارهای رحم سلول‌های جدید و تازه می‌سازه باید غذاهای بهتری بخوری، تغذیه سالم‌تر و خواب بهتر می‌خوای تا به بدنت کمک کنی.» مساله خونریزی را از صدمه دیدن و خونریزی دردناک در اثر جراحت جدا کنید و بگویید برخی سلول‌های مرده دفع می‌شوند درست مثل ریزش مو، موهای به‌درد‌نخور می‌ریزند و تازه‌ترها می‌رویند. تاکید کنید قرار نیست همه در 10 یا 11 سالگی دچار تغییرات بلوغ شوند. این سن در آدم‌ها فرق دارد و شاید تو شبیه من (مادرت) باشی.

 دکتر مریم رزاقی‌آذر*

بلوغ در دختران با جوانه پستانی شروع می‌شود و به دنبال آن موهای زهار ظاهر می‌شوند و رشد قدی نیز سرعت می‌گیرد. بسیاری از مادران تصور می‌کنند عادت ماهیانه نشانه شروع بلوغ است، در حالی که عادت ماهیانه آخرین مرحله بلوغ است. عادت ماهیانه معمولا 2 تا 5/2 سال بعد از ظاهر شدن جوانه پستانی آغاز می‌شود ولی این زمان ممکن است از 1 تا 6 سال متغیر باشد. طول مدت این زمان وابسته به ارث، چاقی و لاغری کودک و… است. عادت ماهیانه پایان بلوغ است ولی پایان رشد قدی نیست. معمولا رشد قدی حدود 3 سال بعد از پایان بلوغ ادامه می‌یابد. زمانی که جوانه پستانی قبل از 7 سالگی کودک ظاهر شود، موضوع بلوغ زودرس مطرح می‌شود. بلوغ زودرس به این دلیل اهمیت دارد که با شروع آن صفحه‌های رشد استخوانی که در 2 طرف استخوان‌های دراز قرار دارند، زودتر از موعد بسته می‌شوند و بعد از آن رشد قدی کودک بسیار آهسته و خیلی زود متوقف خواهد شد.

در واقع، کودک کوتاه‌قد می‌شود. چنین کودکانی از نظر جسمی کمی متفاوت‌تر از همسالان خود هستند. آنها ممکن است نتوانند هیجان‌های دوران بلوغ را به راحتی تحمل کنند و دوران کودکی و بازی‌های کودکانه را از دست بدهند و از نظر روانی-اجتماعی دچار اختلالاتی شوند. متاسفانه ترس مفرط برخی خانواده‌ها از بلوغ زودرس کودکان باعث شده آنها کودکان طبیعی را هم نزد پزشک ببرند. بردن کودک برای بررسی سلامت و شروع بلوغ، طبیعی است ولی گاهی والدین اصرار دارند بلوغ کودک به وسیله دارو، متوقف شود تا کودک فرصت بیشتری برای رشد داشته باشد و قدبلندتر شود. این تفکر کاملا اشتباه است. تحقیقات مختلف در دنیا نشان داده اگر روند طبیعی فیزیولوژی جنسی بدن به وسیله دارو متوقف شود، نه‌تنها کودک بلندقدتر نخواهد شد، بلکه به قد نهایی نیز صدمه خواهد رسید.

داروها باعث کاهش سرعت رشد می‌شوند و جهش قدی به حالت قبل از بلوغ برمی‌گردد. اگر در کودکی علائم بلوغ قبل از 7 سالگی ظاهر ‌شود با دادن دارو می‌توان وضعیتی مشابه بلوغ طبیعی ایجاد کرد تا رشد قدی کودک طبیعی شود اما در این موارد هم به راحتی برای کودک دارو تجویز نمی‌شود. چنین کودکانی باید 3 تا 6 ماه تحت‌نظر گرفته شوند و آزمایشاتی از آنها درخواست می‌شود زیرا همیشه نمی‌توان با اطمینان بلوغ زودرس کودک را تایید کرد. مثلا دیده شده یک پستان کودک جوانه می‌زند و بعد از مدتی هم پسرفت می‌کند یا موهای زهار رشد می‌کنند ولی اثری از بقیه علائم بلوغ نیست. این موارد نشانه بلوغ زودرس نیستند و چند نشانه باید کنار هم باشند. پزشک باید به این نکته توجه کند آیا کودک دچار چه نوعی از بلوغ زودرس شده است.

بعضی از دخترها تا چند سال بعد از شروع عادت ماهیانه ممکن است دچار بی‌نظمی در این دوره باشند. تجویز قرص‌های حاوی استروژن برای تنظیم عادت ماهیانه اشتباه است زیرا ممکن است باعث بسته شدن زودرس صفحات رشد استخوانی شود.