خانم ها، ماموگرافی را جدی بگیرید!

ماهنامه همشهری تندرستی – دکتر سمیه زارعی: بسیاری از خانم ها برای زیبایی شان همه کار می کنند و انواع و اقسام جراحی را روی صورت خود انجام می دهند و به بهترین آرایشگاه ها مراجعه می کنند تا ظاهر زیباتری داشته باشند، اما در خیلی از موارد وقتی پای سلامتی به میان می آید، توجه چندانی به آن نمی کنند.

 بسیاری از خانم ها، معاینات دوره ای زنان را جدید نمی گیرند و همین مسئله می تواند عاملی برای ابتلا به بیماری های جدی باشد. سرطان سینه یکی از انواع سرطان است که به راحتی می توان آن را با روش های پیشرفته تشخیص داد ولی کمتر کسی را می توان پیدا کرد که قبل از ابتلا به بیماری از روش های تشخیصی کمک بگیرد. «دکتر سمیه زارعی» متخصص رادیولوژی، شما را با ماموگرافی آشنا می کند.

چرا باید ماموگرافی کنید؟

ماموگرافی درواقع یک روش تصویربرداری برای غربالگری سرطان سینه (پستان) محسوب می شود و هدف اصلی آن تشخیص سرطان سینه در مراحل اولیه ابتلا به بیماری و درمان آن قبل از متاستاز (انتشار سرطان به قسمت های دیگر بدن) است. درواقع یکی از مزیت های ماموگرافی به عنوان غربالگری، تشخیص تومور در زمانی است که اندازه آن کوچک است.

ارتباط ماموگرافی با سن

غربالگری سرطان سینه با کمک ماموگرافی به صورت سالانه باید از 40 سالگی به بعد در افراد سالم که سابقه خانوادگی سرطان ندارند انجام شود. غربالگیری سرطان سینه سالانه در خانم هایی که نوعی جهش ژنی دارند، باید از حدود سن 25 تا 30 سالگی انجام شود. همچنین آن دسته از خانم هایی که ابتلا به سرطان سینه در خانواده آن ها دیده می شود باید ماموگرافی را زودتر انجام بدهند.

به عبارت روشن تر اگر مادر، خواهر یا دختر، قبل از یائسگی به این نوع سرطان دچار شده باشند، خانم باید غربالگری سرطان به کمک ماموگرافی را 10 سال زودتر انجام بدهد یعنی اگر مادر فرد با سن 34 سال به سرطان مبتلا شده باشد، ماموگرافی دختری که مادرش به سرطان مبتلا شده، در 25 سالگی انجام می شود.

ماموگرافی همیشه بعد از 25 سال انجام می شود و قبل از این سن ماموگرافی انجام نمی شود. عوامل دیگری نیز وجود دارند که می تواند سن انجام غربالگری را کمتر کند و به همین دلیل ریسک ابتلا به سرطان سینه باید توسط متخصصین محاسبه شود چنانچه ریسک ابتلا به سرطان سینه بیشتر از 20درصد باشد، در چنین شرایطی باید ماموگرافی را در سن کمتر (25 تا 30 سالگی) انجام داد. عواملی چون سن شروع قاعدگی، سن اولین زایمان و شیردهی نوازد، نژاد و… در محاسبات ریسک ابتلا به سرطان سینه مدنظر قرار گرفته می شود.

ماموگرافی را جدی بگیرید

خانم هایی که به د لیل ابتلا به سرطان، رادیوتراپی قفسه سینه انجام داده اند، باید هشت سال بعد از رادیوتراپی (سن بالای 25 سال) ماموگرافی انجام بدهند. همچنین آن دسته از افرادی که نمونه برداری از سینه انجام داده اند و نتیجه پاتولوژی آن ها یک مسئله خاص مثل تومورهای پیش سرطانی را نشان داده است نیز باید از همان سنی که این کار را انجام داده اند ماموگرافی غربالگری را انجام بدهند. همچنین آن دسته از خانم هایی که یک سینه آنها دچار سرطان شده است و آن را برداشته اند نیز باید ماموگرافی های دوره ای را حتما انجام بدهند.

تشخیصی یا غربالگری؟

ماموگرافی دو نوع دارد یک نوع ماموگرافی برای غربالگری و دیگری برای تشخیص به کار می رود. اما اگر ماموگرافی برای غربالگری باشد، از دو نمای پستان تصویربرداری انجام می شود که به این نماها سی. سی (C.C) و ام. ال. او (M.L.O) می گویند. ماموگرافی می تواند به شکل ایستاده، خوابیده یا نشسته انجام شود ولی غالبا به صورت ایستاده انجام می شود. ماموگرافی در حالت ایستاده برای افراد چاق هم مناسب است حتی این نوع ماموگرافی قابل تنظیم می تواند باشد به طوری که برای افرادی که روی ویلچر می نشینند نیز کاربرد دارد.

برای انجام ماموگرافی فرد کنار دستگاه و رو به کارشناس رادیولوژی می ایستد و سینه (پستان) او روی کاست (صفحه ای خاص که ارگان بدن روی آن قرار می گیرد و اشعه از سطحی تابیده و به صفحه و ارگان بدن می رسد) قرار می گیرد به صورتی که کاست به جداره قفسه سینه می چسبد. سپس صفحه ای فشارنده روی سینه قرار می گیرد و به این شکل از داخل سینه یک تصویر شکل می گیرد.

در برخی موارد بیمار به دلیل بروز علائم، مثل لمس توده، درد، فرورفتگی نوک سینه (پستان) یا ترشح خونی از سینه برای بررسی مراجعه می کند که در چنین شرایطی ماموگرافی از نوع تشخیصی است. روش انجام کار تفاوت چندانی با نوع غربالگری ندارد اما ممکن است در کنار ماموگرافی، ام. آر. آی (M.R.I) و نمونه برداری نیز انجام شود.

کاربردهای دیگر این روش

ماموگرافی علاوه بر اینکه برای غربالگری و تشخیص استفاده می شود، برای موارد دیگری نیز کاربرد دارد. برای مثال، در شرایطی که خانمی پروتز سینه گذاشته و احتمال پارگی آن وجود داشته باشد، از ماموگرافی می توان کمک گرفت.

خودتان پیش قدم شوید

در کشورهای پیشرفته به دلیل اینکه ماموگرافی رایگان است. خانم ها خودشان برای بررسی به عنوان غربالگری مراجعه می کنند.  اما در کشور ما به دلیل اینکه باید هزینه برای انجام این کار پرداخته شود، معمولا خانم ها تا زمانی که با مشکلی مواجه نشوند برای بررسی مستقیما مراجعه نمی کنند و تا زمانی که پزشک توصیه به انجام این کار نکند، به صورت داوطلبانه اقدام انجام نمی دهند.

چقدر دقیق است؟

ماموگرافی نیز مثل هر روش تشخیصی دیگری ممکن است کمی خطا داشته باشد برای مثال این احتمال وجود دارد که در حدود 5 تا 10 درصد مواردی که تومور بزرگ تر از یک سانتی متر است، تشخیص داده نشود. علاوه بر این ممکن است از هر 20 مورد یکی مخفی بماند یعنی ممکن است که توده سرطانی تشخیص داده نشود که معمولا این مسئله در شرایطی که فرد سینه (پستان) متراکم دارد اتفاق می افتد. این مسئله را منفی کاذب می گویند.

مهارت رادیولوژیست و آموزش هایی که می بیند می تواند در کاهش منفی کاذب تاثیر داشته باشد و آن را به حداقل برساند. همچنین نوع دستگاه، تهیه عکس خوب، ضخامت بافت سینه (پستان)، بی حرکت ماندن سینه و… نیز در نتیجه ماموگرافی و رد نتایج کاذب، تاثیر می گذارد. دستگاه های ماموگرافی دیجیتال به نسبت دستگاه های قدیمی تر یا نوع آنالوگ از کیفیت بهتری برخوردار هستند و احتمال منفی کاذب را کاهش می دهند. در کشورهای پیشرفته برای افزایش دقت کار، معمولا دو رادیولوژیست، عکس را می بینند و نتیجه را اعلام می کنند این کار از اهمیت بالایی برخوردار است و دقت کار را بالا می برد و نتایج منفی کاذب را به حداقل می رساند.

سونوگرافی بهتر است یا ماموگرافی؟

برای کاهش احتمال موارد منفی کاذب در سینه های متراکم باید به همراه ماموگرافی، سونوگرافی نیز توصیه شود. سونوگرافی یک روش تکمیلی محسوب می شود و به تنهایی روش مناسبی برای تشخیص سرطان سینه نیست و افراد نباید تنها به نتیجه سونوگرافی اکتفا کنند و انجام ماموگرافی نیز ضروری است.

آمادگی برای انجام ماموگرافی

افراد باید قبل از انجام ماموگرافی به برخی نکات توجه کنند تا دچار درد نشوند، آن دسته از خانم هایی که دچار فیبروکیستیک (یکی از عارضه های غیرسرطانی) سینه هستند، ممکن است دچار درد شوند. برای کاهش درد باید ماموگرافی بعد از قاعدگی انجام شود و از 24 تا 48 ساعت قبل از ماموگرافی، فرد به تغذیه خود توجه داشته باشد و از مصرف برخی از مواد غذایی بپرهیزد.

برای مثال، باید از مصرف قهوه، شکلات تلخ، ادویه های تند و خوراکی های محرک، قبل از انجام ماموگرافی پرهیز کرد. همچنین قبل از انجام ماموگرافی باید فرد حتما استحمام کند و از لوسیون، مام، اسپری خوش بوکننده، کرم زیر بغل و کرم پوست استفاده نکند چون مصرف این موارد می تواند باعث کاهش دقت ماموگرافی شود.

وقتی بارداری مطرح است

انجام ماموگرافی ممنوعیت مطلق ندارد و فقط در برخی شرایط انجام آن در برخی از افراد ممنوعیت نسبی دارد. برای مثال، انجام ماموگرافی به صورت روتین به خانم های باردار و شیرده توصیه نمی شود. همچنین سه ماه بعد از قطع شیردهی نیز معمولا ماموگرافی انجام نمی شود به این دلیل که تراکم بافت سینه (پستان) در دوران شیردهی زیاد می شود ضمن اینکه حساسیت به اشعه بالاست در نتیجه احتمال منفی کاذب بالا می رود. ماموگرافی در دوران بارداری و شیردهی تنها در شرایط انجام می شود که فرد دارای علامت باشد و به عنوان غربالگری در این دوران توصیه نمی شود. معمولا برای خانم های باردار و شیرده در ابتدا سونوگرافی انجام می دهند و در صورت نیاز، ماموگرافی انجام می شود.

ضرری در کار نیست

شاید خیلی از افراد تصور کنند که اشعه ماموگرافی مضر است در حالی که اشعه ای که در ماموگرافی تابیده می شود تنها 0.1 (یک دهم) تا 0.2 (دو دهم) راد (واحد اشعه ای که به سینه تابیده می شود) است. این میزان اشعه مضر نیست و نمی تواند عاملی برای ابتلا به سرطان باشد.

اگر نتیجه مثبت باشد

چنانچه نتیجه ماموگرافی یک توده مشکوک را نشان بدهد، در چنین شرایطی باید حتما نمونه برداری انجام شود و نمونه در پاتولوژی مورد بررسی قرار بگیرد. چنانچه مشکل فرد سرطان تشخیص داده شود فردی که یک سینه او به سرطان مبتلا می شود، احتمال عود بعد از درمان یا ابتلای سینه سالم به سرطان، برای او وجود دارد. به همین دلیل در چنین شرایطی اهمیت ماموگرافی غربالگری بعد از درمان سرطان چندبرابر می شود.